Συγχωροχάρτια... made in the East!

Φαντάζομαι όλοι έχετε ακούσει για τα διαβόητα συγχωροχάρτια. Μια εφεύρεση των «μιαρών δυτικών», που εκμεταλλεύονταν την αφέλεια του κόσμου για να γεμίζουν τα ταμεία της Εκκλησίας τους με χρυσό. Αυτή είναι όμως μόνο η μισή αλήθεια... Η πλήρης αλήθεια είναι οτι συγχωροχάρτια εξέδιδαν κατά κόρον και τα ορθόδοξα πατριαρχεία, μέχρι μάλιστα τη δεκαετία του... 1950! Μάλιστα κύριοι, συγχωροχάρτια της δικής μας ανατολικής Εκκλησίας, στην οποία οφείλουμε την πατρότητα της ελληνικής λέξης, σύμφωνα και με την ορθόδοξη σύνοδο του 1727:

«Την εξουσίαν υπέρ της αφέσεως των αμαρτιών, ην εγγράφως διδομένην τοις ευσεβέσι η μεν Ανατολική του Χριστού Εκκλησία ονομάζει συγχωροχάρτια, Λατίνοι δε ταύτα καλούσιν ιντουλγκέντζας.»

Η άνθιση του θεσμού αυτού ξεκίνησε στη Δύση την εποχή της πρώτης σταυροφορίας, όταν η καθολική Εκκλησία του πάπα Ουρβανού του Β' πάσχιζε να συγκεντρώσει όσο το δυνατόν περισσότερο χρυσό για να ολοκληρώσει την κατασκευή του υπερπολυτελούς ναού του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη (την ίδια εποχή που ο κόσμος πέθαινε από την πείνα κατά χιλιάδες, σε σημείο που σε ορισμένα χωριά... έτρωγαν παιδιά σύμφωνα με τον Ουμπέρτο Έκο)!! Τα ποσά που συγκεντρώθηκαν ήταν τεράστια κι έτσι σταδιακά η καθολική Εκκλησία έφτιαξε ένα ολόκληρο φιλοσοφικο-θεολογικό υπόβαθρο για δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα... Έτσι, «ανακάλυψαν» τη θεωρία του καθαρτηρίου και της περίσσειας καλών πράξεων! Σύμφωνα με την τελευταία, οι Άγιοι της Εκκλησίας έχουν κάνει στη ζωή τους πολύ περισσότερες καλές πράξεις από όσες χρειαζόταν για τη σωτηρία τους. Αυτό το «πλεόνασμα» μπορεί η Εκκλησία να το διαχειρίζεται και να το «μοιράσει» στους φιλόχριστους πιστούς, με ένα σημαντικό αντίτιμο φυσικά, ανάλογα με την οικονομική κατάσταση του καθενός. Επίσης υπάρχει και το καθαρτήριο, ένα μεταβατικό τμήμα της κόλασης, στο οποίο πηγαίνουν οι ψυχές των... ελαφρώς αμαρτωλών και από όπου μπορούν να μετατεθούν στον παράδεισο αν μεσολαβήσει το ιερατείο με τις προσευχές του (όπως καταλάβατε, πάλι λεφτά ζητούσαν)!

Ήταν πολλά τα λεφτά (Άρη), οπότε οι ορθόδοξοι πατριάρχες το σκέφτηκαν πατριωτικά το πράμα και είπαν «καλύτερος είναι ο δικέρατος πάπας από εμάς;». Έτσι, σύντομα κυκλοφόρησαν αντίστοιχα έντυπα στην ορθόδοξη Ανατολή, συχνά με πρωτοτυπίες έναντι των δυτικών. Για παράδειγμα, τα συγχωροχάρτια αγοράζονταν τόσο από συγκεκριμένα πρόσωπα όσο και από ομάδες, χωρίς να εξετάζεται καν αν είχαν επισκεφτεί τα συγκεκριμένα άτομα ή ομάδες κάποιο πατριαρχείο. Επίσης, υπήρχαν και συγχωροχάρτια για τους νεκρούς! Σε ότι αμάρτημα και αν είχε υποπέσει ο μακαρίτης συγχωρούνταν, αρκεί η συγγενείς του να πλήρωναν αδρά... Ακόμα κι αν θεωρητικά οι ορθόδοξοι αποδοκίμαζαν τη θεωρία του καθαρτηρίου, στην πράξη εφάρμοζαν κάτι σχεδόν ταυτόσημο, πουλώντας συγχώρεση και μεταθανάτια ευδαιμονία στους νεκρούς (ή τουλάχιστον έτσι υπόσχονταν). Μάλιστα, τα πατριαρχεία Κωνσταντινουπόλεως και Ιεροσολύμων ανταγωνίζονταν τόσο έντονα στην έκδοση των χαρτιών αυτών, που στο τέλος συμφώνησαν να «μοιράσουν» την πελατεία, με το πρώτο να έχει την αποκλειστικότητα για τους νεκρούς, ενώ το δεύτερο να ειδικεύεται στους ζωντανούς.

Τα αμαρτήματα που συγχωρούσαν δεν αναγραφόταν στα έντυπα, αλλά κάλυπταν όπως είδαμε αμαρτίες νεκρών και αμαρτίες ζωντανών, αμαρτίες εξομολογημένες και αμαρτίες ανομολόγητες, μέχρι και αμαρτίες που επρόκειτο να διαπραχθούν στο μέλλον! Ότι πλήρωνες έπαιρνες δηλαδή, χαρτιά για όλα τα γούστα και για όλες τις τσέπες... Μπορούμε να πούμε λοιπόν οτι ήταν συγχωροχάρτια «γενικής χρήσης», σύμφωνα και με το φίλο s.frang, από το εξαιρετικό αφιέρωμα του οποίου πήρα τις εικόνες των χριστιανορθόδοξων αυτών πωλητηρίων συγχώρεσης. Το οτι διασώθηκαν μέχρι σήμερα το οφείλουμε στον ιστορικό Φίλιππο Ηλιού, που δημοσίευσε τη μελέτη του στο περιοδικό «Τα ιστορικά», τα έτη 1983 και 1985. Μάλιστα, η φωτογραφία του πιο πρόσφατου συχωροχαρτιού που παρουσίασε χρονολογούταν στο πολύ πρόσφατο 1957 (φώτο, κλικ για μεγένθυση).

Μια ευτράπελη ιστορία που αξίζει να διηγηθώ είναι αυτή του Ανανία, ηγουμένου της μονής του Σινά τον 17ο αιώνα. Βρισκόμενος σε συνεχή οικονομικό ανταγωνισμό με τα Ιεροσόλυμα, για το ποιος θα προσελκύσει περισσότερους θρησκευτικούς τουρίστες, αποφάσισε να εκδώσει δικά του συγχωροχάρτια! Έτσι, εκτός από τις διάφορες εξωτικές ατραξιόν (κόκαλα, τρίχες, ρούχα και λοιπά τιμαλφή αγίων) που διέθετε το μοναστήρι του, μοίραζε κι αυτός τη συγχώρεση σε μορφή συμβολαίου και μάλιστα σε ανταγωνιστικότερες τιμές σε σύγκριση με το πατριαρχείο Ιεροσολύμων. Η σφοδρή αντίδραση δεν άργησε να έρθει ομόφωνα από τους τέσσερις «επίσημους» αντιπροσώπους του Θεού, δηλαδή τους πατριάρχες, που θεωρούσαν αναφαίρετο δικαίωμά τους να εκδίδουν αυτοί σε αποκλειστικότητα τα χρυσοφόρα έγγραφα. Το 1689 καταδίκασαν τη στάση του και ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως έγραψε γι' αυτόν σε σχετική εγκύκλιο: «... ετόλμησε διαμερίζειν και συγχωροχάρτια στάμπινα ο ηγούμενος, όπερ μόνον τοις Πατριάρχαις εφειμένον εστί». Κοινώς, άνοιξε δικό του μαγαζί χωρίς να πάρει την άδεια των «νονών» που έλεγχαν την περιοχή, κάτι που δεν μπορούσαν να αφήσουν να περάσει έτσι σε καμία περίπτωση...

Οι απολογητές της ορθοδοξίας, που δρουν με το γνωστό μισαλλόδοξο και αλαζονικό τρόπο που περιέγραψα σε παλιότερο άρθρο, δεν κάθισαν με σταυρωμένα τα χέρια μετά τις αποκαλύψεις του Φιλίππου Ηλιού. Γεμάτοι οίηση και ισχυρογνωμοσύνη, αντί να παραδεχτούν έντιμα οτι η Εκκλησία τους έπεσε στο ίδιο επίπεδο με τους καθολικούς, αναγνωρίζει το σφάλμα της και δεν πρόκειται να το επαναλάβει, προσπαθούν κατά τον προσφιλή τους τρόπο να κάνουν το άσπρο μαύρο για να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα... Παρουσιάζω στη συνέχεια αποσπάσματα από ομιλία του πατέρα Μεταλληνού, ομότιμου καθηγητή της θεολογίας και καθοδηγητή πολλών σύγχρονων «απολογητών»:

...η Σύνοδος του 1722, στην Κωνσταντινούπολη και στα Ιεροσόλυμα, μιλεί για την δυνατότητα και της ημετέρας Εκκλησίας «να συγχωρεί αμαρτίες». Δεν λέει η Σύνοδος για «Συγχωροχάρτια». Όλα αυτά τα κείμενα υπάρχουν στο έργο «Τα δογματικά και συμβολικά μνημεία της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας» του Ι. Καρμίρη. Κι αρχίζουν να κυκλοφορούν στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων και στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως κείμενα-συγχωροχάρτια, δηλαδή δεν γράφει «Συγχωροχάρτι», αλλά «Ψυχοχάρτι». Έδινε το όνομα, έδινε και τα χρήματα, σα να κάνει ένα Τρισάγιο. Οπότε αρχίσαμε να χρησιμοποιούμε κι εμείς κείμενα, χαρτιά, τα οποία είχαν το ύφος του Συγχωροχαρτίου. Αυτά όλα τα μάζεψε, όσα βρήκε, ο Ηλιού -Θεός σχωρέσ’ τον- και καλά έκανε και τα δημοσίευσε.

Το επιχείρημα το οποίο ανέτρεψε την θέση ότι είχαμε Συγχωροχάρτια, είναι ότι ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ επίσημη διδασκαλία της Εκκλησίας. Αλλά επειδή το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων ήταν πάντα εμπερίστατο: π.χ. άλλοι ήθελαν να πάρουν χρήματα επειδή τους έλειπαν. Όλα είναι μέσα, ακόμη και οι απάτες. Άλλο οι Άγιοι κι άλλο εγώ! Οπότε άρχισε η έννοια της «συγχωρήσεως» των αμαρτιών με αυτό το τρόπο. Δηλαδή, έγραφες το όνομα, το έδινες κάπου κι αυτό διαβαζόταν στη λειτουργία, όπως παίρνετε σήμερα τα ψυχοχάρτια. Αλλά δεν είναι Συγχωροχάρτια. Η παπική θεολογία, το παπικό υπόβαθρο που σχετίζεται με τα Συγχωροχάρτια δεν υπάρχει σε μας. Απλούστατα απαντούν στον λαό, ότι «Κι εμείς συγχωρούμε» και βγάλανε αυτά τα κείμενα που είναι ΣΑΝ Συγχωροχάρτια, «οιωνεί Συγχωροχάρτια». Και στην ουσία εμείς τα λέμε «Ψυχοχάρτια», που μέχρι σήμερα παίρνετε μαζί με το πρόσφορο τα ονόματα...

Ο Μεταλληνός επιμένει οτι δεν είναι επίσημα συγχωροχάρτια γιατί τους λείπουν οι θεωρίες που προσέθεσαν οι καθολικοί σαν υπόβαθρο. Αυτή είναι η μοναδική αλήθεια του αποσπάσματος, ενώ από εδώ και πέρα αρχίζουν τα ψέματα (έτσι δεν έκανε και ο Γκέμπελς, μία τζούρα αλήθεια, τρεις τζούρες ψέματα;). Αρχικά λέει πως δεν ονομάζονταν συγχωροχάρτια, προφανώς γιατί αυτή η λέξη μας ακούγεται κάπως άσχημα σήμερα... Κι όμως, διαψεύδεται από το κείμενο της συνόδου του 1727 που παρέθεσα, όπου κατονομάζονται σαφώς και πέρα από κάθε αμφιβολία «συγχωροχάρτια». Στη συνέχεια υποτιμάει το μέγεθος της μπάζας που έκαναν, παραλληλίζοντας την έκδοση αυτών των εντύπων με τα χαρτάκια που δίνουμε σήμερα στους παπάδες για να μνημονεύσουν τα ονόματα των νεκρών μας (μαζί με κανένα 5ευρο). Όμως, τα χρηματικά ποσά που δίνονταν τότε δεν ήταν απλά συμβολικά, αλλά αποτελούσαν σοβαρά ποσά για την εποχή, και μάλιστα ήταν μεγαλύτερα αν το... συμβόλαιο κάλυπτε και αμαρτήματα άλλων ή αμαρτήματα κάποιου που έχει ήδη πεθάνει. Ακόμα και στην υποθετική περίπτωση που τα ποσά ήταν μικρά, η πράξη ήταν και ανήθικη και αντίθετη στους κανόνες της Εκκλησίας. Το να δίνεις στον παπά χρήματα για να σε παντρέψει, να βαπτίσει το παιδί σου, να κάνει τρισάγιο ή να διαβάσει ονόματα τα ψυχοσάββατα απαγορεύεται αυστηρά από τους επίσημους κανόνες και μάλιστα έχει ειδικό όνομα: «σιμωνία». Η τέλεση των μυστηρίων και των λοιπών λατρευτικών πράξεων δεν πρέπει να γίνεται μετά από δωροδοκία, έστω και της τάξης των 5 ευρώ. Οπότε, κύριε Μεταλληνέ, ατυχές το παράδειγμα με τα χαρτάκια που δώσατε...

Τέλος, θα ήθελα να σταθώ στη φράση «ήθελαν να πάρουν χρήματα επειδή τους έλειπαν», που μου φαίνεται ενδεικτική της γνώσης του θέματος από τον διαβασμένο ομότιμο καθηγητή της θεολογικής. Αυτός ήταν ο πραγματικός λόγος του εγχειρήματος και κανένας άλλος: η κονόμα. Μη φανταστεί κανένας αφελής οτι το έκαναν για να σώσουν τις ψυχές των αμαρτωλών ή άλλες παρόμοιες γραφικότητες! Τα λεφτά ήταν πολλά και ο σεβάσμιος πατήρ το ξέρει. Τι κι αν δεν είχαν αναπτύξει τις περίπλοκες θεωρίες περί πλεονάσματος καλών πράξεων και καθαρτηρίου, αφού τα σακούλια τους γέμιζαν με χρυσό και αυτό ήταν που μετρούσε. Θα το εκτιμούσαμε αν ήταν λίγο πιο ειλικρινής την επόμενη φορά, παρουσιάζοντάς μας την αλήθεια όπως αυτός τη γνωρίζει, όχι υπεκφυγές και δικαιολογίες που περισσότερο μας θυμίζουν δημαγωγούς των δικαστηρίων, παρά «ανθρώπους του Θεού»...

Δείτε και:

• http://sfrang.blogspot.com/2007/03/iii_14.html
• http://el.wikipedia.org
• http://www.oodegr.com/oode/orthod/praktikes/sygxwroxartia1.htm