Δευτέρα 19 Μαρτίου 2012

Τρέλα και ψυχική διαταραχή: η οπτική του χθες και του σήμερα

Ο ορισμός της «τρέλας», η αποδοχή ή ο αφορισμός της, οι πρακτικές απέναντι της, διέφεραν ιδιαίτερα από εποχή σε εποχή. Θα ξεκινήσω με μια σύντομη ιστορική αναδρομή. Όσοι ενδιαφέρονται για περισσότερες πληροφορίες, μπορούν μεταξύ άλλων να ανατρέξουν στην «Ιστορία της τρέλας» του Μισέλ Φουκώ. Είναι γνωστό ότι σε πολλούς αρχαίους πολιτισμούς θεωρούσαν προικισμένους από τους θεούς όσους συμπεριφέρονταν, μιλούσαν και σκέφτονταν εμφανώς διαφορετικά. Αντίθετα, η χριστιανική Δύση των σκοτεινών αιώνων αντιμετώπιζε τους ψυχικά ασθενείς ως δαιμονισμένους, «θεραπεύοντάς» τους με ξυλοδαρμούς, εξορκισμούς και κάψιμο στην πυρά. Ακολούθησε μια περίοδος ανεκτικότητας, κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης, όπου οι τρελοί παρουσιάζονται μέσα από ποιήματα και θεατρικά έργα ως σοφότεροι από τους κοινούς ανθρώπους, πιο κοντά στην αλήθεια της ζωής.

Η ανεκτικότητα τερματίστηκε με την θεσμοθέτηση του εγκλεισμού όλων όσων διέφεραν. Δεν ήταν μόνο οι τρελοί, αλλά μαζί τους φυλακίζονταν φτωχοί, άνεργοι, ζητιάνοι και γενικότερα όποιος θεωρούταν μίασμα, αποδιοπομπαίος τράγος, απειλή για την εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας. Έχει συμβολική αξία ότι τα καινούρια αυτά ιδρύματα έλαβαν τη θέση των παλιών λεπροκομείων, συχνά χρησιμοποιώντας τα ίδια κτίρια. Η βιομηχανική επανάσταση χειροτέρευσε την κατάσταση, καθώς οι τρόφιμοι των ιδρυμάτων ήταν υποχρεωμένοι να δουλεύουν πολλές ώρες για να εξασφαλίσουν το καθημερινό φαγητό. Με τη Γαλλική Επανάσταση δημιουργήθηκε ένα κίνημα βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης των εγκλείστων, οι οποίοι όμως αντιμετωπίζονταν ως αδύναμα υποκείμενα που χρειάζονται ελεημοσύνη.