Υπάρχει Θεός; Θέσεις και αντιθέσεις

Ένα από τα αρχαιότερα ερωτήματα που βασάνισαν τον ανθρώπινο νου είναι η ύπαρξη ή όχι Θεού. Από την αρχή της ιστορίας οι κοινωνίες βάσιζαν την οργάνωσή τους στην πίστη σε κάποια κοινή θεότητα, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει οτι δεν υπήρχαν κάποιοι που αμφέβαλαν. Η κοινωνική επιβολή δεν ήταν πάντοτε αρκετή για να πείσει τους «άφρονες» αυτούς, οπότε οι «σοφοί» της κάθε εποχής κατέφυγαν παράλληλα σε μια σειρά λογικών επιχειρημάτων, ώστε να περιορίσουν τη διάδοση των αμφιβολιών στο λαό. Έτσι γεννήθηκαν από την αρχαιότητα μια σειρά από συλλογισμούς και επιχειρήματα που έγιναν γνωστά με το όνομα αποδείξεις για την ύπαρξη του Θεού. Από την εποχή του Σωκράτη και του Πλάτωνα είχαν διατυπωθεί τέτοιες θέσεις, την μεγαλύτερη τους όμως ανάπτυξη και συστηματοποίηση τη βρήκαν κατά την περίοδο του διαφωτισμού, που ο κίνδυνος για την εξάπλωση της αθεΐας ήταν σημαντικός. Δυτικοί πατέρες της σχολαστικής φιλοσοφίας, όπως ο Θωμάς ο Ακινάτης και ο Ανσέλμος, ξεκίνησαν το έργο που ολοκλήρωσε ο Καρτέσιος τον 17ο αι. μ.Χ. Παρακάτω θα παρουσιάσω τις βασικές θέσεις αυτές συνοδευόμενες από κριτική τους, καθώς και κάποιες ακόμα «λαϊκότερες» αποδείξεις που χρησιμοποιούνται κατά κόρον σήμερα.

Η οντολογική απόδειξη: Ο Θεός είναι ένα όν τέλειο, το τέλειο δεν μπορεί να είναι χωρίς ύπαρξη, άρα ο Θεός υπάρχει υποχρεωτικά.

Δεν νομίζω οτι υπάρχουν πολλοί σήμερα που να πείθονται από αυτό το νοητικό τρικ, για της ανάγκες όμως του άρθρου θα προχωρήσω σε κριτική. Αρχικά, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι το τέλειο υπάρχει, εννοώντας φυσικά την κυριολεκτική σημασία του και όχι αυτή των καθημερινών εκφράσεων τύπου «πέρασα τέλεια». Η μέχρι στιγμής παρατήρηση έχει δείξει ότι πουθενά στο σύμπαν δεν υπάρχει κάτι τέλειο, παρά μόνο στο ατελές μυαλό των ανθρώπων. Άλλο πράγμα να φαντάζομαι οτι υπάρχει κάτι και άλλο να υπάρχει πραγματικά... Επίσης, ο Θεός της Βίβλου αδυνατεί να μας πείσει για την τελειότητά του! Αυτός που έστειλε τον κατακλυσμό σκοτώνοντας βρέφη και αγέννητα παιδιά για να τιμωρήσει τις αμαρτίες των γονέων τους, αυτός που διέταξε τον Ιησού του Ναυή να εξαλείψει κάθε μορφή ζωής πάνω στην Ιεριχώ, απλά και μόνο για να την εποικίσει ο εκλεκτός λαός του, αυτός λοιπόν ο ανελέητος δολοφόνος απέχει πάρα πολύ από την κοινή αντίληψη περί τελειότητας...

Η κοσμολογική απόδειξη: Όλα στον κόσμο είναι πεπερασμένα, σχετικά και ατελή. Πρέπει λοιπόν να υπάρχει και κάτι άπειρο, απόλυτο, τέλειο, μια πρώτη αρχή και αιτία του κόσμου. Αυτό είναι ο Θεός.

Ένα σοφιστικό τέχνασμα παρόμοιο με το προηγούμενο. Μια πρώτη αρχή (ένας δημιουργός) του κόσμου είναι απαραίτητη μόνο στη νόηση του ανθρώπου. Η αλυσίδα των αιτιών για τη δημιουργία του κόσμου είναι ατελείωτη και μόνο αυθαίρετα μπορούμε να ορίσουμε την πρώτη αιτία. Εξίσου αυθαίρετα θα μπορούσαμε να ρωτήσουμε: «και το Θεό ποιος τον έφτιαξε;» Εδώ ταιριάζει να αναφέρω το ακόλουθο φαιδρό παράδειγμα. Στην αρχαιότητα, ένας Ινδός υποψήφιος μεσσίας τριγύριζε στις πόλεις και δίδασκε οτι ο κόσμος είναι στερεωμένος στη ράχη ενός ελέφαντα. Όταν κάποιος τον ρώτησε πού στηριζόταν ο ελέφαντας, με ετοιμότητα απάντησε «στη ράχη μιας γιγάντιας χελώνας». Όταν ο άλλος τον ρώτησε που στηριζόταν η χελώνα, αυτός είπε «δεν αλλάζουμε θέμα;»... Επιπλέον, για το «πρέπει να υπάρχει» της απόδειξης έδωσα απάντηση προηγουμένως.

Η τελεολογική απόδειξη: Στον κόσμο υπάρχει τάξη και αρμονία, κάτι που προϋποθέτει σκοπιμότητα, έναν σοφό δημιουργό. Ο Θεός δηλαδή αποκαλύπτεται από το έργο του.

Θα ξεκινήσω διαφωνώντας με το οτι υπάρχει τάξη και αρμονία στη φύση. Πολλές φορές η ισορροπία διαταράσσεται με γεγονότα όπως σεισμοί, πλημμύρες, πυρκαγιές, ενώ αν δούμε τα πράγματα πιο μακροσκοπικά, στο σύμπαν συχνά ολόκληρα ηλιακά συστήματα εξαφανίζονται και στη θέση τους ξεπηδούν μαύρες τρύπες. Η ισορροπία στη φύση είναι κάτι παροδικό και όχι αιώνιο, που τακτικά διαταράσσεται και τη θέση της παίρνει μια νέα ισορροπία. Η φαινομενική τάξη που παρατηρούμε είναι αποτέλεσμα εκατομμυρίων διαδοχικών γεγονότων όπως η μεγάλη έκρηξη, ο σχηματισμός του ηλιακού συστήματος και η ψύξη του φλοιού της γης, συμβάντα που έγιναν σε χρόνο δισεκατομμυρίων ετών. Αν συνυπολογίσουμε οτι υπάρχουν αμέτρητοι πλανήτες στο σύμπαν που είναι έρημοι και παντελώς ακατάλληλοι για ζωή, τότε δε νομίζω οτι πρέπει να αναζητούμε ένα ανώτερο ον πίσω από όλα αυτά.

Η ηθική απόδειξη: Στον κόσμο υπάρχει καλοσύνη, που δεν μπορεί παρά να είναι δημιούργημα κάποιας ανώτερης, αγαθής δύναμης.

Μια παραλλαγή της προηγούμενης απόδειξης, που κατά τη γνώμη μου όμως καταρρίπτεται ακόμη πιο εύκολα. Το «καλό» ή «ηθικά σωστό» είναι ανθρώπινη εφεύρεση, που μεταβάλλεται ανάλογα με την εποχή και τις απαιτήσεις της κοινωνίας. Υπάρχουν συμπεριφορές που ενώ σε μας φαίνονται αποτρόπαιες, (π.χ. ανθρωποφαγία) σε άλλες κοινωνίες θεωρούνται σωστές. Επίσης, είναι φανερό και από τον πιο ανίδεο παρατηρητή οτι στον κόσμο δεν επικρατεί το «καλό». Όταν εξοντώνονται εκατομμύρια ανθρώπων σε πολέμους, ανάμεσα τους γυναίκες και παιδιά, όταν ο παγκόσμιος πλούτους είναι συγκεντρωμένος στα χέρια λίγων προνομιούχων και από την άλλη αμέτρητοι συνάνθρωποί μας πεθαίνουν καθημερινά από την πείνα και τις στερήσεις, όταν η κυρίαρχη αξία στην κοινωνία είναι η συσσώρευση πλούτου με οποιοδήποτε κόστος, πιστεύω πως δεν μπορούμε να μιλάμε για τη δημιουργία ενός αγαθού Θεού, παρά κάποιου διαβόλου...

Η απόδειξη της κοινής ομολογίας: Οι περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο πιστεύουν στην ύπαρξη Θεού. Άρα, ο Θεός υπάρχει.

Αυτή η απόδειξη είναι η πιο αδύνατη από όλες. Η ορθότητα μιας θέσης δεν είναι πάντα ανάλογη με τον αριθμό των υποστηρικτών της. Στο Μεσαίωνα σχεδόν όλοι οι άνθρωποι του δυτικού κόσμου πίστευαν οτι η Γη είναι επίπεδη και αποτελεί το κέντρο του σύμπαντος. Κάποιοι τόλμησαν να αμφισβητήσουν αυτές τις απόψεις και παρά την πολεμική που αντιμετώπισαν αποδείχτηκε οτι είχαν δίκιο. Επειδή τα παραπάνω μάλλον σας φαίνονται υπερβολικά φιλοσοφικά και δύσπεπτα, θα κλείσω με κάποιες «λαϊκές» εξηγήσεις για την ύπαρξη του Θεού, που τις ακούω συχνά από φίλους και γνωστούς.

Αν δεν υπάρχει ο Θεός όπως μας λες, τότε πως εξηγούνται τα τόσα θαύματα που βλέπουμε στην τηλεόραση και τα βιβλία;

Ας ξεκαθαρίσουμε κατ' αρχήν την έννοια του «θαύματος». Είναι η παροδική κατάργηση των φυσικών νόμων, που συμβαίνει σπανιότατα για κάποιο ιδιαίτερο λόγο, όπως η επανόρθωση της ηθικής τάξης και του δικαίου. Στις τηλεοράσεις και τα διάφορα θρησκευτικά έντυπα τα θαύματα που περιγράφονται είναι δύο κυρίως τύπων: εικόνες που δακρύζουν ή αιμορραγούν και «θαυματουργικές ιάσεις». Από την πρώτη κατηγορία υπάρχει ένα προφανές όφελος, η τεράστια αύξηση των επισκέψεων και κατά συνέπεια των εισφορών στην εκκλησία όπου έγινε το θαύμα. Πάρα πολλές περιπτώσεις έχουν αποκαλυφθεί εκ των υστέρων οτι ήταν στημένες, με τη δοκιμασμένη μέθοδο της σύριγγας... Παρόμοια περιστατικά ήταν η το «σκήνωμα που δεν λιώνει» που πρόσφατα γνωρίσαμε από τα τηλεοπτικά δελτία, το οποίο έλιωσε τελικά, και οι κλοπές εικόνων που καταλήγουν σε «θαυματουργική επανεμφάνιση» (πιθανότατα κάποιο αντίγραφο).

Η δεύτερη κατηγορία, δηλαδή αυτή των θεραπειών, επιτρέψτε μου να πω οτι δεν είναι θαύματα. Σπάνιες περιπτώσεις ιάσεων σε σοβαρότατες ασθένειες υπήρχαν ανέκαθεν και θα υπάρχουν πάντα. Από τηεπαγγελματική μου εμπειρία μπορώ να σας βεβαιώσω οτι σχεδόν όλοι οι ασθενείς που βιώνουν τα τελευταία στάδια μιας ανίατης ασθένειας εναποθέτουν τις ελπίδες τους στο Θεό. Προσευχές, τάματα, φυλαχτά, αγιασμένα λάδια, πανάκια και άλλα δεισιδαιμονικά επιστρατεύονται όταν η ελπίδα φαίνεται να έχει χαθεί. Δυστυχώς όμως, τις περισσότερες φορές η κατάληξη είναι αυτή που φοβόμαστε, ενώ τις ελάχιστες φορές που τα πράγματα πάνε καλά η Εκκλησία δεν χάνει την ευκαιρία να διαφημίσει το «θαύμα», μεγαλοποιημένο πάντα. Γιατί ο Θεός δεν βοηθάει όλους τους ασθενείς, παρά μόνο ένα 5% περίπου, δηλαδή όσους γράφουν και τα βιβλία ως ποσοστό επιβίωσης; Κάτι ακόμα: πού είναι σήμερα τα τρομερά θαύματα που περιγράφει η Βίβλος; Πού είναι η φωτιά από τον ουρανό, οι άγγελοι που κατεβαίνουν για να εξοντώσουν τους εχθρούς του Θεού, οι νεκραναστάσεις, οι δράκοι (όχι, ο δράκος που σκοτώνει ο άγιος Γεώργιος ΔΕΝ είναι απλά συμβολικός), οι στήλες άλατος;

Αφού δεν μπορείς να αποδείξεις οτι ο Θεός δεν υπάρχει, αφού είναι στο 50-50, δεν είναι καλύτερο να κρατάς μια πισινή;

Φυσικά και δεν μπορώ να αποδείξω την ανυπαρξία του Θεού, όπως επίσης δεν μπορώ να αποδείξω την ανυπαρξία των ελοχίμ και νεφελίμ του Λιακόπουλου, του λουκουμάνθρωπου από τους ghostbusters και του ιπτάμενου τέρατος των μακαρονιών (επάνω)! Όπως είπε και ο μεγάλος Ράσσελ, αν ισχυριστεί κάποιος οτι υπάρχει μια... τσαγιέρα που περιστρέφεται γύρω από τον Κρόνο, η οποία δεν μπορεί να γίνει ορατή με οποιοδήποτε τηλεσκόπιο, δεν σημαίνει οτι υπάρχει και στην πραγματικότητα. Κανένας δεν θα μπορεί να απορρίψει την ύπαρξή της με επιστημονικά μέσα, αλλά αυτό δεν είναι απόδειξη υπέρ της ύπαρξής της, ούτε σημαίνει οτι οι πιθανότητες υπέρ-κατά είναι 50-50. Το ίδιο ισχύει και με το Θεό. Κανένας δεν μπορεί να είναι 100% σίγουρος οτι δεν υφίσταται, αλλά μπορούμε βασιζόμενοι στις παρατηρήσεις της επιστήμης να πούμε οτι η πιθανότητες της ύπαρξής του, έτσι όπως τον φαντάζονται οι περισσότεροι άνθρωποι, είναι κάτω από 1%.