Εναλλακτική οικονομία: τα τοπικά δίκτυα ανταλλαγών

Μια κατηγορία που συχνά οι συντηρητικοί, αλλοτριωμένοι και αδιάφοροι εκστομίζουν εναντίον όλων εμάς, που σκεφτόμαστε λίγο διαφορετικά, είναι οτι η στάση μας είναι «ανεύθυνη» και αποτελεί μια «στείρα άρνηση» του συστήματος, χωρίς καμία ρεαλιστικά πρόταση αλλαγής. Αυτό θα προσπαθήσω να διαψεύσω σήμερα με τη σύντομη αναφορά μου στα εναλλακτικά οικονομικά δίκτυα, τα οποία αποτελούν μια ουσιαστική διέξοδο από την κρίση, προς την κατεύθυνση της αλληλεγγύης, της συνεργασίας, της συντροφικότητας. Θα περιγράψω μια από τις πρώτες προσπάθειες σε μεγάλη κλίμακα στη χώρα μας, το «Δίκτυο Ανταλλαγών και Αλληλεγγύης Μαγνησίας».

Το δίκτυο αυτό είναι, σύμφωνα με τους ιδρυτές του: «μια πρωτοβουλία ανεξάρτητων πολιτών από τη Μαγνησία να αναπτύξουν ένα σύστημα για ανταλλαγές υπηρεσιών και προϊόντων μεταξύ των μελών του χρησιμοποιώντας ως μέσον τη λεγόμενη Τοπική Εναλλακτική Μονάδα (ΤΕΜ)». Ο τρόπος λειτουργίας του έχει ως εξής: θεσπίζεται ένα εναλλακτικό νόμισμα, η Τοπική Εναλλακτική Μονάδα (ΤΕΜ). Τα μέλη του δικτύου συμφωνούν από κοινού να πραγματοποιούν τις συναλλαγές τους χρησιμοποιώντας τη νέα αυτή μονάδα, παράλληλα με το ευρώ. Οι συναλλαγές που πραγματοποιούνται με αυτόν τον τρόπο γίνονται ηλεκτρονικά, μέσω ενός συστήματος που επιτρέπει ελεύθερη πρόσβαση όλων των συμμετεχόντων στα στοιχεία των συναλλαγών των υπολοίπων μελών. Κάθε μέλος ανακοινώνει στο δίκτυο τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες που προσφέρει και το αντίτιμο σε ΤΕΜ που ζητά. Όταν κάποιο άλλο μέλος επιθυμεί ένα από τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες, έρχεται σε επαφή με τον «πωλητή» και, αν συμφωνήσουν στην τιμή, γίνεται η συναλλαγή.

Τα προϊόντα που προσφέρονται μπορεί να είναι είτε καινούρια είτε μεταχειρισμένα και οι υπηρεσίες καταλαμβάνουν όλο το δυνατό φάσμα, από φύλαξη παιδιών και μαθήματα αγγλικών, μέχρι υδραυλικές εργασίες και κομμωτική. Με αυτόν τον τρόπο κάθε μέλος προσφέρει ανάλογα με όσα διαθέτει και μπορεί, ενώ λαμβάνει αυτά που έχει ανάγκη, ανεξάρτητα από τους περιορισμούς της άμεσης ανταλλαγής (π.χ. μπορεί να δώσει κάτι σε κάποιον, αλλά να πάρει κάτι από κάποιον άλλο). Στο δίκτυο υπάρχει η δυνατότητα αγοροπωλησίας καινούριων προϊόντων με συνδυασμό ΤΕΜ και ευρώ. Για παράδειγμα, ένας έμπορος ρούχων μπορεί να πουλάει στα μέλη του δικτύου παντελόνια στην τιμή των 10 ευρώ και 20 ΤΕΜ, αντί των 30 ευρώ που είναι η «κανονική» τιμή.

Ο τρόπος συναλλαγών που περιγράψαμε απέχει πολύ από τον συνηθισμένο, προσφέροντας πολυάριθμα και ουσιαστικά πλεονεκτήματα. Αρχικά, μπορούν άνεργοι ή υποαπασχολούμενοι να προσφέρουν και να επωφεληθούν από τις υπηρεσίες του δικτύου, ενώ σε διαφορετική περίπτωση θα ήταν καταδικασμένοι στην ανέχεια. Το ίδιο ισχύει και για τις νοικοκυρές, οι οποίες θα ήθελαν να δουλέψουν αλλά δεν βρίσκουν δουλειά. Ακόμα, μπορούν ήδη εργαζόμενοι να συμπληρώσουν το εισόδημά τους, προσφέροντας με όποιον τρόπο θέλουν και για όσες ώρες επιθυμούν. Η δυνατότητα υβριδικών συναλλαγών σε ΤΕΜ και ευρώ επιτρέπει σε εμπόρους να αυξήσουν το τζίρο τους, ενώ παράλληλα να αξιοποιήσουν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες του δικτύου.

Κάτι που πρέπει να σημειωθεί για την ΤΕΜ είναι οτι, ενώ μοιάζει επιφανειακά πολύ με το ευρώ, στην πράξη μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο για αγοροπωλησίες προϊόντων και υπηρεσιών και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να κεφαλαιοποιηθεί, να τοκιστεί, να δανειστεί, να χρησιμοποιηθεί με λίγα λόγια για την εκμετάλλευση άλλων ανθρώπων, όπως όλα τα εκφυλισμένα σύγχρονα νομίσματα. [UPDATE 27/5: Σύμφωνα με το φίλο rexides, ένα ακόμη θετικό του συγκεκριμένου συστήματος είναι οτι αποτελεί ένα "zero-sum system", το οποίο εκ φύσεως προστατεύεται από τον πληθωρισμό.] Τέλος, το κλίμα συνεργασίας και ομοψυχίας που προωθείται από το δίκτυο είναι σε κάθε περίπτωση ευεργετικό, προσφέροντας μια διέξοδο από την κατάθλιψη και την ηττοπάθεια που καλλιεργούν τα ΜΜΕ. Το σημαντικότερο απ’ όλα είναι οτι οι άνθρωποι αποκτούν πάλι το αίσθημα της πρωτογενούς κοινότητας, συνειδητοποιώντας οτι μπορούν να τα καταφέρουν και μόνοι τους, χωρίς τα κράτη, τις τράπεζες, τα αφεντικά και τους υπηρέτες τους.

Κάποιοι ίσως αντιτείνουν πως το σύστημα είναι μη ρεαλιστικό και μη εφαρμόσιμο, οτι βασίζεται σε μια αυταπάτη. Σε πείσμα όλων αυτών, το Δίκτυο Ανταλλαγών και Αλληλεγγύης Μαγνησίας φαίνεται να προχωρά και να εξαπλώνεται με ταχύ ρυθμό, ενσωματώνοντας ανθρώπους από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα και ιδεολογίες. Από την άλλη μεριά, θα βρεθούν κάποιοι να πουν πως το σύστημα αποτελεί μια παραλλαγή του καπιταλισμού, με πιο ανθρώπινο ίσως πρόσωπο. Ο πραγματικά σοσιαλιστικός τρόπος συναλλαγών θα πρέπει, σύμφωνα με τους ίδιους, να είναι απαλλαγμένος από κάθε μορφή ανταλλάγματος, είτε πρόκειται για νόμισμα είτε για κουπόνι. Ο καθένας να προσφέρει οτι μπορεί και να λαμβάνει οτι έχει ανάγκη. Αν και σε θεωρητικό επίπεδο συμφωνώ, νομίζω πως στην παρούσα κατάσταση ο πολύς κόσμος δεν είναι έτοιμος να το δεχθεί και να το εφαρμόσει. Το σύστημα των ΤΕΜ θα μπορούσε να λειτουργήσει ως μεταβατικό στάδιο για το προαναφερθέν όνειρο πολλών θεωρητικών, εγχαράσσοντας στις συνειδήσεις του κόσμου τις έννοιες της συλλογικότητας, της αμοιβαιότητας, της κοινωνικότητας.

Τέλος, είναι πιθανόν ορισμένοι να εκφράσουν τις επιφυλάξεις τους για την αξιοπιστία των συναλλαγών και τους φόβους τους για πιθανή εκμετάλλευση του δικτύου από απατεώνες. Κατά τη γνώμη μου, οι δικλείδες ασφαλείας που έχουν θεσπίσει είναι αρκετές (ένας λογαριασμός ανά άτομο με την επίδειξη ταυτότητας, συγκεκριμένο όριο πίστωσης ανά μέλος, διαφάνεια των συναλλαγών προς όλα τα μέλη του δικτύου, ποιοτική αξιολόγηση των προϊόντων ή των υπηρεσιών κατά την ολοκλήρωση της συναλλαγής, πρόσθετα μέτρα σε περίπτωση που κριθεί αναγκαίο, μετά από ψήφισμα της συνέλευσης των μελών). Παρόλα αυτά, ο καθοριστικός παράγοντας για την επιτυχία ή την αποτυχία του εγχειρήματος είναι η νοοτροπία των συμμετεχόντων και η θέση τους απέναντι στο δίκτυο. Αν από την αρχή οι περισσότεροι προσπαθούν να εξαπατήσουν και να εκμεταλλευτούν τους άλλους, η προσπάθεια είναι καταδικασμένη σε αποτυχία. Αν υπάρχει θέληση, συλλογικότητα και πνεύμα ομάδας, οι όποιες δυσκολίες θα ξεπεραστούν και το δίκτυο θα συνεχίσει να αναπτύσσεται.


Χαιρετίζω λοιπόν το ελπιδοφόρο εγχείρημα των κατοίκων της Μαγνησίας, ευχόμενος να αναπτυχθεί και να εξαπλωθεί σε άλλες πόλεις, για να μπορέσουμε να συμμετέχουμε κι εμείς που δεν κατοικούμε στην περιοχή του Βόλου. Κλείνοντας, θα κάνω μια φευγαλέα αναφορά και σε ένα ακόμα ελληνικό εναλλακτικό δίκτυο, το lets.net.gr. Ένα μεγάλο πλεονέκτημά του είναι ότι δεν έχει σταθερή βάση και μπορούν να συμμετέχουν σ’ αυτό άνθρωποι από ολόκληρη τη χώρα. Το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό βέβαια αποτελεί και μειονέκτημα, καθώς οι συναλλαγές γίνονται απρόσωπες και μηχανικές, ενώ οι κίνδυνοι εκμετάλλευσης από απατεώνες είναι περισσότεροι. Θα ήταν ίσως καλύτερο να δημιουργηθούν τοπικές κοινότητες, οι οποίες να διασυνδεθούν μεταξύ τους μέσω διαδικτύου, έτσι ώστε να συνδυαστεί η προσωπική επαφή της κοινότητας με τις απεριόριστες δυνατότητες της σύγχρονης τεχνολογίας.

Δείτε και:

• http://www.tem-magnisia.gr/index.php
• http://www.lets.net.gr