Οι θετικές συνέπειες της κρίσης (μέρος 2ο)

Στο δεύτερο μέρος του άρθρου για τις θετικές συνέπειες της κρίσης, θα αναφερθώ στο έλλειμμα δημοκρατίας του ισχύοντος πολιτικού συστήματος και στο πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτό, παίρνοντας παραδείγματα από την ιστορία. Είναι ευχάριστο το γεγονός οτι πολλοί αρχίζουν και αμφισβητούν τις καθιερωμένες αξίες και νοοτροπίες, τώρα που τα πράγματα οδηγούνται από το κακό στο χειρότερο. Η κατ' επίφασιν «δημοκρατία» φαίνεται όλο και πιο καθαρά σαν ολιγαρχία, ενώ η νοοτροπία της παθητικότητας και της αποχαύνωσης δείχνει καθημερινά τις καταστροφικές συνέπειες της. Αν απαιτείται μια καταστροφή για να βιώσουμε το πολιτικό και οικονομικό σύστημα ως άδικο και εκμεταλλευτικό, αν χρειάζεται να φτάσει ο κόμπος στο χτένι για να αλλάξουμε μυαλά, τότε η περιβόητη κρίση ίσως να μην είναι τόσο κακή.

Το πολίτευμα που έχουμε στην Ελλάδα, σύμφωνα με το Σύνταγμα, είναι προεδρευομένη κοινοβουλευτική δημοκρατία. Αυτό υποτίθεται σημαίνει οτι όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το λαό και υπάρχουν υπέρ αυτού, ενώ όλοι είναι ίσοι απέναντι στο νόμο. Για την συμμετοχή των πολιτών στη διακυβέρνηση της χώρας, εκλέγεται ένας ορισμένος αριθμός βουλευτών, οι οποίοι «αντιπροσωπεύουν το έθνος» και «εκφράζουν τη λαϊκή κυριαρχία». Όπως εύκολα μπορεί να διαπιστώσει κανείς, όλα αυτά είναι ρομαντικά λόγια που δεν πλησιάζουν καν την πραγματικότητα. Η ουσιαστική συμμετοχή του λαού στις σημαντικές και τις καθημερινές αποφάσεις είναι μηδαμινή, ενώ οι υποτιθέμενοι ειδικοί που έχει εκλέξει για να τον αντιπροσωπεύουν, υπηρετούν τα συμφέροντα μιας ολιγάριθμης ελίτ. Ο Ρουσσώ έγραφε στο «κοινωνικό συμβόλαιο» πως ο αγγλικός λαός είναι ελεύθερος μόνο κατά την ημέρα των εκλογών. Εγώ θα συμπλήρωνα πως στον κοινοβουλευτισμό, έτσι όπως έχει διαμορφωθεί, δεν είμαστε ελεύθεροι ούτε αυτήν την ημέρα. Οι επιλογές μας περιορίζονται μεταξύ της «κουρτίνας ένα» και του «κουτιού δυο», που είναι απελπιστικά όμοια... Ο χρόνος που περνά δίνει την εντύπωση οτι διαγράφει κύκλους, καθώς τα ίδια πρόσωπα διαδέχονται το ένα το άλλο στην εξουσία, χωρίς να αλλάζει ουσιαστικά τίποτε.

Παρόλο που η ολιγαρχική εκτροπή του κοινοβουλευτισμού είναι πλέον ολοφάνερη και στον πιο ανίδεο παρατηρητή, θα δώσω λίγα παραδείγματα ενδεικτικά της κατάστασης. Τα κόμματα εξαγγέλλουν προεκλογικά το πρόγραμμα που θα ακολουθήσουν και βάση αυτού ψηφίζονται από το λαό. Ελάχιστες όμως φορές στην ιστορία έχουν τηρηθεί οι προεκλογικές δεσμεύσεις, ενώ ο κανόνας είναι πως οι κυβερνήσεις παίρνουν πολυάριθμες σημαντικές αποφάσεις, οι οποίες δεν είχαν ούτε επιγραμματικά αναφερθεί προεκλογικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τα πρόσφατα «έκτακτα» μέτρα για την κρίση και η υποθήκευση της χώρας στο Δ.Ν.Τ. και την Κ.Τ.Ε.. Δεν είναι τυχαίο οτι η λέξη «πολιτικός» έχει καταλήξει συνώνυμη του «ψεύτης» στη συνείδηση του κόσμου. Παρατηρούμε οτι σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες διενεργούνται τουλάχιστον δημοψηφίσματα για βαρύνουσας σημασίας αποφάσεις, όπως η ένταξη στην Ευρωζώνη, η αποδοχή του ευρωπαϊκού συντάγματος, η προσφυγή στους μηχανισμούς δανεισμού του Διεθνούς νομισματικού Ταμείου. Στην χώρα όμως που υποτίθεται οτι γέννησε τη δημοκρατία και έδωσε τα φώτα του πολιτισμού στον κόσμο, τέτοιες παραχωρήσεις προς το λαό δεν συνηθίζονται. Προφανώς για να μην κουραζόμαστε, οι ειδήμονες του κοινοβουλίου και της κυβέρνησης αποφασίζουν αντί για μας, για μας...

Ενώ όμως είναι φειδωλοί απέναντι στις ανάγκες των πολιτών, οι κυβερνώντες δεν δίστασαν διαχρονικά να καταχραστούν τα χρήματα των φορολογουμένων, χωρίς να έχει τιμωρηθεί ποτέ κανείς. Η σκανδαλώδης βουλευτική ασυλία, η παραγραφή αδικημάτων μετά από κάποια χρόνια, το ειδικό νομοθετικό καθεστώς για τις offshore εταιρίες και αρκετά ακόμα νομικά τεχνάσματα, που οι ίδιοι επινόησαν, επιτρέπουν στους πολιτικούς να κλέβουν ατιμώρητοι επί δεκαετίες. Μπορούμε να θυμηθούμε τα επίκαιρα παραδείγματα Σπηλιωτόπουλου, Βουλγαράκη, Μαντέλη και Τσοχατζόπουλου, τα οποία δεν είναι παρά η κορυφή του παγόβουνου της γενικευμένης ασυδοσίας. Όπως πολύ σωστά μας πληροφορεί ένα σύνθημα σε τοίχο: «Οι μίζες είναι το κερασάκι σε μια σάπια τούρτα». Δεν φταίνε οι «λίγοι κακοί» πολιτικοί, αλλά το ίδιο το πολιτικό σύστημα που παράγει τη διαφθορά, δίνοντας σε λίγους ανθρώπους τεράστια εξουσία για μεγάλο χρονικό διάστημα. Είναι γνωστό από αρχαιοτάτων χρόνων οτι η εξουσία διαφθείρει, ανάλογα μάλιστα με το μέγεθος και το χρόνο άσκησής της. Ο Αριστοτέλης έγραφε στην «Αθηναίων πολιτεία» του: «Διότι ο δήμος έγινε ο ίδιος κύριος των πάντων, και τα πάντα διοικεί με τα ψηφίσματα και με τα δικαστήρια, όπου ο ίδιος κατέχει την εξουσία... Και σε τούτο φαίνεται να ' χουν πράξει σωστά, διότι ευκολότερα διαφθείρονται με τα κέρδη και με τις χάριτες οι ολίγοι, παρά οι πολλοί».

Η αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία, παρά τις όποιες ατέλειές της, μπορεί να μας διδάξει πολλά για το πώς μπορεί να οργανωθεί και να λειτουργήσει αποτελεσματικά το πολίτευμα της άμεσης δημοκρατίας. Αρχικά, απαιτείται η κατάργηση του χυδαίου θεσμού των αντιπροσώπων που ισχύει σήμερα. Για τις σημαντικές αποφάσεις, στην κλασική Αθήνα συνεδρίαζε η Εκκλησία του Δήμου, στην οποία είχαν δικαίωμα ψήφου όλοι οι ελεύθεροι άνδρες (περιορισμοί που είναι αναμφίβολα απαράδεκτοι για τα σημερινά δεδομένα και δεν έχουν θέση σε μια πραγματική άμεση δημοκρατία). Σήμερα αυτό μπορεί να γίνει εφικτό με την οργάνωση σε μικρές κοινότητες, η καθεμία από τις οποίες θα συγκαλεί ανά διαστήματα ένα συμβούλιο, που θα αποφασίζει για τα θέματα τοπικού ενδιαφέροντος. Όσον αφορά τα θέματα που αφορούν περισσότερους ανθρώπους, η αλματώδης εξέλιξη της τεχνολογίας είναι σε θέση να δώσει τη λύση. Μέσω του διαδικτύου είναι δυνατόν να διενεργούνται δημοψηφίσματα, στα οποία να συμμετέχουν εκατομμύρια ανθρώπων, ξεπερνώντας τους πρακτικούς περιορισμούς του παρελθόντος. Η πολιτική δεν είναι επιστήμη ή τέχνη, που πρέπει να ασκείται μόνο από τους «ειδικούς», όπως έχει επικρατήσει να θεωρείται σήμερα. Η πολιτική είναι γνώμη και η γνώμη όλων πρέπει να βαραίνει το ίδιο.

Ακόμα όμως και για τα πεδία όπου απαιτούνται εξειδικευμένες γνώσεις, οι Αθηναίοι είχαν βρει τη δημοκρατικότερη λύση, διεξάγοντας εκλογές. Για τη θέση του στρατηγού, για παράδειγμα, εξέλεγαν κάθε χρόνο δέκα άτομα. Η εξουσία τους όμως ήταν άμεσα ανακλητή από την Εκκλησία του Δήμου, σε περιπτώσεις κατάχρησης ή ανικανότητας. Κάτι αντίστοιχο μπορεί να βρει εφαρμογή σήμερα, για αξιώματα όπως αυτό του εργοδηγού ή του οικονομικού διαχειριστή. Για την επιπλέον προστασία της κοινότητας από πιθανή κατάχρηση εξουσίας, η θητεία σε αυτά τα αξιώματα πρέπει να είναι περιορισμένης χρονικής διάρκειας, χωρίς τη δυνατότητα ανανέωσης μετά τη λήξη της. Το σύστημα απονομής δικαιοσύνης της αρχαίας Αθήνας αποτελεί και αυτό παράδειγμα προς μίμηση. Οι αποφάσεις για το αν θα έπρεπε να τιμωρηθεί κάποιος ή όχι λαμβάνονταν από τους πολίτες, σε λαϊκά δικαστήρια που συνεδρίαζαν σε τακτά διαστήματα. Δεν υπήρχαν επαγγελματίες κατήγοροι και δικηγόροι, ενώ την υπεράσπισή του την αναλάμβανε ο ίδιος ο κατηγορούμενος. Έτσι αποφεύγονταν τα σημερινά φαινόμενα της επικράτησης του πλουσιότερου, αυτού που μπορεί να πληρώσει καλύτερο δικηγόρο ή να δωροδοκήσει τους δικαστές. Ακόμα, οι περιπτώσεις δικαστικής πλάνης (όπως η καταδίκη του Σωκράτη) ήταν αναμφισβήτητα λιγότερες από σήμερα, καθώς είναι δυσκολότερο να πλανηθούν εκατοντάδες άνθρωποι από ότι τρεις, πέντε ή εννιά.

Εκτός από την αρχαία Αθήνα, παρόμοιοι σχηματισμοί άμεσης δημοκρατίας παρατηρήθηκαν και στη νεότερη ιστορία, στην παρισινή κομμούνα, στα πρώιμα σοβιέτ της Ρωσίας, στον ισπανικό εμφύλιο, στα αγγλικά συνδικάτα των πρώτων δεκαετιών, στην Ουγγαρία το 1956 και σε άλλες περιπτώσεις. Αυτό δείχνει οτι η άμεση δημοκρατία είναι μεν δύσκολη στην εφαρμογή της, αλλά όχι αδύνατη, όπως προπαγανδίζουν οι προνομιούχοι απολογητές του συστήματος. Ο κάθε πολίτης πρέπει να αφιερώνει αρκετό χρόνο για να συμμετέχει στις αποφάσεις της κοινότητας, θα αποζημιωθεί όμως πολλαπλάσια από τη μείωση των ωρών εργασίας, αλλά και την εξάλειψη της κοινωνικής αδικίας, της εκμετάλλευσης και της αλλοτρίωσης, που προωθεί η σημερινή ολιγαρχία. Με την ευκαιρία της παρούσας κρίσης του οικονομικού και πολιτικού συστήματος, ήρθε επιτέλους ο καιρός να ξεσηκωθούμε και να απαιτήσουμε πραγματική, άμεση δημοκρατία!