Η αυταπάτη της «θείας πρόνοιας»

Συχνά με ρωτούν: «πως είσαι τόσο βέβαιος οτι δεν υπάρχει Θεός;». Η αλήθεια είναι πως δεν είμαι 100% βέβαιος, γιατί απλούστατα δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω, όπως και κανένας άνθρωπος άλλωστε. Αυτά όμως για τα οποία είμαι σίγουρος, καθώς επαληθεύονται από την καθημερινή ζωή, είναι δύο. Η ασύδοτη εκμετάλλευση των μεταφυσικών φόβων και ελπίδων του κόσμου από ορισμένους επιτήδειους, με σκοπό το κέρδος και την εξουσία, αλλά και η απουσία κάθε είδους «θείας πρόνοιας» στον κόσμο που ζούμε. Για το τελευταίο έχω σκοπό να σας μιλήσω σήμερα. Θα ξεκινήσω με μια απόπειρα ορισμού. Η έννοια της «θείας πρόνοιας», όπως αυτή συναντάται στις περισσότερες σύγχρονες θρησκείες, αποκρυσταλλώνεται στη συχνή και σχεδιασμένη επέμβαση του Θεού στα δρώμενα επί της Γης. Η επέμβαση αυτή γίνεται με κάποιο σκοπό, πάντα για το «καλό» των ανθρώπων, ενώ ο τρόπος της επέμβασης μπορεί να είναι είτε «θαυματουργικός», δηλαδή εμφανώς πέρα από κάθε φυσικό νόμο, είτε μυστικός, ώστε να μην είναι εύκολα διακριτή η παρέμβαση του Θεού. Ανάλογα με τη θρησκεία ή δοξασία υπάρχουν διάφορες παραλλαγές, όπως η γενική ιδέα είναι αυτή που μόλις ανέφερα. Στη συνέχεια έχω σκοπό να αναλύσω τις επιμέρους συνιστώσες της έννοιας, με σκοπό να καταδείξω την απόλυτη ανεδαφικότητά της.

Όπως υποστηρίζουν οι εκπρόσωποι των θρησκειών, ο σκοπός για τον οποίο γίνεται η θεϊκή παρέμβαση είναι πάντοτε το «καλό», καθώς ο Θεός δεν μπορεί παρά να είναι «καλός». Αυτό όμως είναι εξόφθαλμα εκτός πραγματικότητας, όπως εύκολα μπορεί να διαπιστωθεί. Παιδιά πεθαίνουν καθημερινά, κατά χιλιάδες, από την πείνα και τις πλέον εύκολα ιάσιμες ασθένειες, στις χώρες του λεγόμενου τρίτου κόσμου. Ακόμα όμως και στις ανεπτυγμένες χώρες, οι ανισότητες μεταξύ των πολιτών είναι κάτι παραπάνω από τεράστιες. Την ίδια στιγμή που κάποιοι πληρώνουν εκατομμύρια δολάρια για να ταξιδεύσουν ως τουρίστες στο διάστημα (βλ. Richard Garriot ) ή για να καταψύξουν το σώμα τους μετά θάνατον (βλ. Walt Disney ), κάποιοι άλλοι στερούνται των βασικότερων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως η τροφή, η στέγη, η εκπαίδευση, η υγειονομική περίθαλψη, η αξιοπρεπής εργασία. Επίσης, αυτοί που φαίνεται να κυριαρχούν επί των υπολοίπων είναι κάθε άλλο παρά «καλοί». Αδίσταχτοι, αλαζόνες, εκμεταλλευτές, φιλοτομαριστές, πανούργοι και αδιάφοροι για τους άλλους ανθρώπους είναι αυτοί που επιπλέουν στο βούρκο της κάθε κοινωνίας... Πού βρίσκεται επιτέλους η θεία πρόνοια σε όλα αυτά;

Για να περιορίσουν κάπως την κραυγαλέα αντίφαση, οι εφευρέτες των θρησκειών φρόντισαν από αρχαιοτάτων χρόνων να προσθέσουν μερικά παραθυράκια στη συγκεκριμένη δοξασία. Επίσης, όταν τα πράγματα δυσκολεύουν, φροντίζουν να αποσπούν την προσοχή του κόσμου, θολώνοντας τα νερά. Το πρώτο παραθυράκι στη θεωρία της θείας πρόνοιας είναι οτι συχνά ο Θεός προωθεί το «καλό» μας μέσα από φαινομενικά αντιφατικές ενέργειες. Πολλά έχουν γραφεί και ειπωθεί κατά καιρούς για να ενισχύσουν αυτήν την άποψη, όπως για παράδειγμα: «Όν γαρ αγαπά Κύριος παιδεύει» (προς Εβραίους 12:6), «ανεξιχνίαστες οι βουλές του Υψίστου», «μας δοκιμάζει ο Θεός μέσα από τις δυσκολίες», «(ο Θεός) τους ανθρώπους που είναι κοντά Του... τους δίνει ένα σκαμπιλάκι» (γέροντας Παΐσιος). Το τι σημαίνει βέβαια αυτό είναι δύσκολο να γίνει κατανοητό από τον οποιονδήποτε, αλλά, όπως θα φαντάζεστε, αυτός είναι ο σκοπός...

Ένα δεύτερο παραθυράκι στη, διάτρητη πραγματικά, θεωρία είναι πως δεν καταλαβαίνουμε πάντα τις ενέργειες που κάνει ο Θεός προς όφελός μας, γιατί αυτές είναι επιμελώς συγκαλυμμένες, ώστε να περνούν απαρατήρητες. Για παράδειγμα, μέσα από μια σειρά από φαινομενικά τυχαία γεγονότα, ο αγαθός Θεός έκανε να βρει δουλειά η φτωχή και απελπισμένη ανύπαντρη μητέρα της γειτονιάς. Επίσης, υπάρχουν και οι τυφλωμένοι οπαδοί της θεωρίας της θείας πρόνοιας που, χωρίς να καταλαβαίνουν οτι γίνονται γραφικοί, πραγματικά βλέπουν συνεχώς το θαύμα μπροστά τους. «-Ήταν νόστιμο το φαΐ σήμερα; Θαύμα! -Μου χαμογέλασε η γυναίκα που γουστάρω; Θαύμα! -Έγραψα καλά στις εξετάσεις; Θαύμα! -Νίκησε η ομάδα μου στο ποδόσφαιρο; Θαύμα! -Απέφυγα τη σύγκρουση με έναν απρόσεκτο οδηγό; Αυτό κι αν είναι θαύμα!» Αυτά βέβαια έρχονται σε κραυγαλέα αντίθεση με τα φοβερά και τρομερά θαύματα που προπαγανδίζουν κατά εκατοντάδες οι Ιησουίτες όλων των θρησκειών.

Ακόμα όμως και τα «κανονικά θαύματα» που συμβαίνουν σήμερα είναι πολύ λιγότερο εντυπωσιακά από όσα αποδίδονται στους ήρωες της παλαιάς και της καινής διαθήκης. Πού χάθηκαν άραγε οι γάιδαροι που μιλούν, τα νερά που ανοίγουν, ο ήλιος που ακινητοποιείται στο στερέωμα, οι νεκροί που βγαίνουν από τους τάφους τους, οι άγγελοι που κατεβαίνουν στη γη; Σήμερα θα πρέπει να αρκεστούμε σε κάποιες «θαυματουργικές» θεραπείες ασθενών, στους οποίους οι γιατροί έδιναν λίγες ελπίδες. Αυτά όμως, θα μου επιτρέψετε να πω, δεν είναι σε καμία περίπτωση θαύματα. Όταν σύμφωνα με τις έρευνες σε παλιότερα περιστατικά έχεις 95% πιθανότητες να πεθάνεις και τελικά επιζείς, αυτό δεν είναι θαύμα, είναι απλά τύχη. Το γεγονός οτι μπορεί να προσευχήθηκες για τη ζωή σου δεν λέει τίποτα, καθώς ένα μεγάλο μέρος των βαρέως πασχόντων προσεύχονται, κάνουν τάματα, αφήνουν περιουσίες στην Εκκλησία. Περιττό να αναφέρω πως το ποσοστό όσων πιστών καταλήγουν δεν διαφέρει από αυτό που δίνουν τα βιβλία για την κάθε ασθένεια! Ακόμα, σημαντικό είναι το ποσοστό των ψυχικών ασθενειών, όπως η διαταραχή μετατροπής (υστερία), που βελτιώνονται προσωρινά μέσω της υποβολής από τον εξομολόγο ή τον εξορκιστή. Οι κλακαδόροι της θρησκείας δεν διστάζουν να παρουσιάσουν αυτές τις περιπτώσεις ως δαιμονισμούς, οι οποίοι «θεραπεύτηκαν» με τη δύναμη του Θεού...

Αφού όμως η θεωρία οτι ο Θεός παρεμβαίνει αποφασιστικά στη ζωή των ανθρώπων καταρρίπτεται τόσο εύκολα από τα εμπειρικά δεδομένα, γιατί οι απολογητές της θρησκείας προσπαθούν με κάθε μέσο να μας πείσουν για την ορθότητά της; Η ιδέα ενός Θεού που έφτιαξε μεν τον κόσμο, αλλά δεν ασχολήθηκε μαζί του από τότε, μπορεί να σταθεί χωρίς να συγκρούεται άμεσα με την παρατήρηση και τη λογική. Ένας τέτοιος Θεός όμως φαίνεται απόμακρος, αδιάφορος, ακόμα και αδύναμος, σε τελική ανάλυση ανίκανος να ικανοποιήσει τις βαθύτερες προσδοκίες του σώματος των πιστών. Τις προσδοκίες όχι μόνο για μεταθανάτια ευδαιμονία, αλλά και για άμεση απόδοση δικαιοσύνης εδώ και τώρα, στον κόσμο που ζούμε. Για το λόγο αυτό, οι ανωτέρω αντιλήψεις, που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως ντεϊστικές, έχουν πολύ μικρότερη διάδοση στον κόσμο από ότι οι παραδοσιακές θεϊστικές. Το μεγαλύτερο ίσως μερίδιο των προσευχών, των ταμάτων και των δωρεών των πιστών αποσκοπεί στη βοήθεια του Θεού σε σοβαρά προβλήματα της καθημερινής ζωής, όπως η ασθένεια, η απώλεια, ο πόνος, και όχι στην εξασφάλιση του θολού και μακρινού παραδείσου, στον οποίο άλλωστε δεν πιστεύουν όλοι.

Γίνεται πλέον σαφές οτι οι θρησκευτικοί ταγοί βρίσκονται σε ένα σοβαρό δίλημμα. Από τη μια να παρουσιάσουν στο ποίμνιό τους έναν Θεό που υποτίθεται πως παρεμβαίνει συχνά, τιμωρώντας και ανταμείβοντας τους ανθρώπους, με σκοπό να επικρατήσει η δικαιοσύνη στον κόσμο. Αυτή η άποψη για το θείο έχει βέβαια το μειονέκτημα οτι είναι εμφανώς παράλογη και ουτοπική, όπως διαπιστώσαμε μέχρι τώρα. Από την άλλη, μπορούν να παρουσιάσουν έναν πιο λογικοφανή Θεό, ο οποίος δεν ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τα τεκταινόμενα στη γη. Το κακό με μια τέτοια θεότητα είναι πως είναι ιδιαίτερα απόμακρη και αδύναμη για να αξιώσει την αφοσίωση των πιστών. Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα λοιπόν, με τις περισσότερες θρησκείες να επιλέγουν το «γκρεμό» της θείας πρόνοιας...