Η πλάνη της αστρολογίας

Σήμερα θα ξεφύγω λίγο από τα στενά όρια της θρησκείας και θα σας παρουσιάσω μια εξίσου βλαβερή δεισιδαιμονία, αυτήν της αστρολογίας. Ας ξεκινήσουμε με τον ορισμό. «Η επιστήμη που εξετάζει τις επιδράσεις των πλανητών στη ζωή των ανθρώπων και με βάση αυτές προβλέπει το μέλλον», θα μας απαντήσουν κάποιοι. Είναι όμως η αστρολογία επιστήμη και τα αποτελέσματά της έγκυρα; Αν κρίνουμε από τον αριθμό των ατόμων που ασχολούνται σοβαρά με αυτήν, τότε μάλλον είναι. Σύμφωνα με δημοσκόπηση της Gallup το 1990 στην Αμερική, το 52% των ενηλίκων εμπιστεύεται την αστρολογία και τα ζώδια. Επίσης, πολλοί διάσημοι, ηθοποιοί, δημοσιογράφοι και πολιτικοί καταφεύγουν στους χρησμούς της. Δε μπορεί τόσοι άνθρωποι να κάνουν λάθος!

Ενδιαφέρουσα είναι μια ιστορική ανασκόπηση. Οι ρίζες της «επιστήμης» αυτής φτάνουν μέχρι την αρχαία Μεσοποταμία, όπου η μελέτη των ουρανίων σωμάτων συνδεόταν με το μυστικισμό του παντοδύναμου ιερατείου. Η παρατήρηση του ουρανού δε γινόταν μόνο για λόγους επιστημονικούς, αλλά και για πιο «πρακτικούς», όπως την πρόβλεψη του μέλλοντος και την ερμηνεία εκλείψεων, οι οποίες τρόμαζαν τους ανθρώπους. Η σύζευξη λοιπόν της αστρονομίας με τη θρησκεία είχε σαν αποτέλεσμα τη γέννηση της αστρολογίας, το νόθο παιδί που ακόμα και σήμερα η θρησκεία αρνείται να αναγνωρίσει...

Στη συνέχεια, θα παρουσίασω τις βασικές αρχές της και θα προσπαθήσω να τις εξετάσω υπό το πρίσμα της κριτικής σκέψης. Στην αστρολογία λαμβάνονται υπ' όψη οι θέσεις των πλανητών Ερμή, Αφροδίτης, Άρη, Δία και Κρόνου, δηλαδή όσων ήταν γνωστοί την εποχή της ίδρυσής της. Όμως, τα τελευταία 200 χρόνια ανακαλύφθηκαν οι πλανήτες Ουρανός, Ποσειδώνας και Πλούτωνας, με τον τελευταίο να «υποβαθμίζεται» πρόσφατα σε απλό αστεροειδή. Δεν έχουν αυτοί οι πλανήτες αστρολογική σημασία; Αν έχουν, τότε όλα τα ωροσκόπια είναι λανθασμένα. Αν όχι, σε τι ακριβώς διαφέρουν από αυτούς που έχουν;

Επιπλέον, οι αστρολόγοι κάνουν τις προβλέψεις τους αποκλειστικά με βάση τη θέση των πλανητών στον ουρανό, χωρίς να ενδιαφέρονται ούτε για το πραγματικό μέγεθός τους, ούτε για την απόστασή τους από τη Γη. Για παράδειγμα, η σύνοδος της Αφροδίτης με τον Ήλιο θεωρείται ότι έχει την ίδια αστρολογική σημασία, είτε ο πλανήτης βρίσκεται στην εμπρός πλευρά του Ήλιου, είτε στην πίσω, παρ' όλο που στη δεύτερη περίπτωση είναι σε πενταπλάσια απόσταση από τη Γη. Ακόμα, απ' όλη τη ζωή του ατόμου θεωρείται σημαντική μόνο η στιγμή της γέννησης (ενώ όχι της σύλληψης ας πούμε) και οι «βαρυτικές έλξεις» των πλανητών τότε. Το νεογνό όμως δέχεται την επίδραση εκατοντάδων άλλων δυνάμεων, όπως της έλξης που του ασκεί ο μαιευτήρας κατά τη γέννα ή της έλξης του από τη μητέρα στην αγκαλιά της!

Μέχρι σήμερα δεν έχει δημοσιευτεί έρευνα που να συνηγορεί υπέρ της επίδρασης των πλανητών στη ζωή των ανθρώπων. Αντίθετα, έχουν παρουσιαστεί πολυάριθμες που αποδεικνύουν ακριβώς το αντίθετο. Η καλύτερη ίσως στατιστική μελέτη αυτού του είδους οργανώθηκε πριν από 20 περίπου χρόνια από τον Sean Carlson, καθηγητή Φυσικής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, και δημοσιεύθηκε στο εγκυρότατο περιοδικό «Nature». Σε 30 αναγνωρισμένους αστρολόγους δόθηκαν όλα τα στοιχεία που αυτοί θεωρούσαν απαραίτητα για να υπολογίσουν ο καθένας το ωροσκόπιο τεσσάρων διαφορετικών ατόμων. Στη συνέχεια, τα ωροσκόπια που είχε συντάξει ο κάθε «επιστήμονας» μοιράστηκαν στους υπόλοιπους τυχαία. Μαζί με κάθε ωροσκόπιο δόθηκαν και τα ψυχολογικά προφίλ τριών ατόμων, εκ των οποίων το ένα ανήκε στο πρόσωπο του ωροσκοπίου και τα άλλα δύο ήταν τυχαία. Οι αστρολόγοι έπρεπε να βρουν ποιο ψυχολογικό προφίλ ταίριαζε στο κάθε ωροσκόπιο που τους είχε δοθεί, ενώ αν απαντούσαν στην τύχη θα έπρεπε να έχουν ποσοστό επιτυχίας 33,33%. Παρά τις μεγάλες προσδοκίες τους, το τελικό αποτέλεσμα ήταν 34%, που δεν ήταν σημαντικά διαφορετικό από το 33,33%...

Παραμένει όμως το ερώτημα γιατί η αστρολογία είναι τόσο διαδεδομένη, παρά τις αποδείξεις για τη μη αποτελεσματικότητά της. Η επιστημονική κοινότητα προσπάθησε να δώσει μια λογική εξήγηση στο γεγονός αυτό. Προτάθηκαν τρία «σφάλματα λογικής», που ερμηνεύουν την απήχηση όχι μόνο των ωροσκοπίων, αλλά και παρεμφερών δεισιδαιμονιών όπως τα ταρώ ή η χειρομαντεία. Αυτά είναι:

1. Το “Barnum effect”

Με τον όρο αυτό ονομάζουμε τις γενικότητες, αόριστες περιγραφές και ασαφείς προβλέψεις, που συχνά ισχύουν για όλο τον κόσμο. Τα ωροσκόπια όλων των αστρολόγων βρίθουν από τέτοιες γενικότητες, που συχνά γίνονται εύκολα πιστευτές από μεγάλη μερίδα του αναγνωστικού κοινού.

2. Τα θετικά στοιχεία

Τα ζώδια δίνουν συνήθως θετικά στοιχεία, είτε περιγράφοντας την προσωπικότητα του κάθε «πελάτη», είτε προβλέποντας το μέλλον. Με αυτόν τον τρόπο κολακεύουν το ναρκισσισμό του, ενώ είναι πιο ευχάριστα στο διάβασμα. Σπανιότερα περιλαμβάνουν ουδέτερα στοιχεία και σχεδόν ποτέ αρνητικά, που ενδεχομένως θα τον απογοητεύσουν.

3. Οι «ειδικές περιστάσεις»

Οι πεπειραμένοι αστρολόγοι είναι πάντα προετοιμασμένοι για την περίπτωση που οι προβλέψεις τους πέσουν έξω. Με το παραπάνω τέχνασμα μπορούν δώσουν την εντύπωση οτι είναι ακριβείς, έχοντας έτοιμη μια δικαιολογία, μια ειδική περίσταση λόγω της οποίας η πρόβλεψη φαίνεται να απέτυχε. Π.χ. «είσαι τόσο κοινωνικός και δημοφιλής, που δεν καταλαβαίνεις την ανάγκη σου για επιδοκιμασία και προσοχή, αφού τις έχεις συνέχεια!»

Στην πράξη αυτά τα σφάλματα λογικής παρατηρούνται στην επόμενη αξιοσημείωτη έρευνα, που διεξήχθη από τον καθηγητή ψυχολογίας Hyman το 1981. Κατά τη διάρκεια της μελέτης αυτής, ένας μεγάλος αριθμός φοιτητών συμπλήρωσε μια σειρά από ακριβή τεστ προσωπικότητας. Μετά από μερικές μέρες, στάλθηκε στα σπίτια τους ένας φάκελος με δύο έγγραφα, το πραγματικό αποτέλεσμα των τεστ και το ακόλουθο «ψευδοαποτέλεσμα»:

Έχεις μεγάλη ανάγκη από την αγάπη και το θαυμασμό των άλλων. Έχεις την τάση να κρίνεις τον εαυτό σου. Διαθέτεις μεγάλες δυνατότητες που δεν έχεις αξιοποιήσει πλήρως ακόμα. Παρόλο που έχεις κάποιες αδυναμίες στο χαρακτήρα, γενικά μπορείς να τις ελέγξεις. Περηφανεύεσαι για το οτι είσαι ελεύθερο πνεύμα και δε δέχεσαι άκριτα καμία άποψη. Αν και φαίνεσαι πειθαρχημένος εξωτερικά, συχνά αισθάνεσαι ανασφαλής και αγχωμένος. Κατά περιόδους έχεις αμφιβολίες για το αν έκανες το σωστό ή αν πήρες τη σωστή απόφαση.

Σας φαίνονται γενικόλογα, αόριστα και ελαφρώς κολακευτικά; Κι όμως η συντριπτική πλειοψηφία των φοιτητών απάντησε πως αυτό που τους χαρακτηρίζει περισσότερο είναι το παραπάνω κείμενο... Κάτι ξέρουν οι αστρολόγοι, τόσα χρόνια στο κουρμπέτι!

Από τη μεριά μου, θα ήθελα να προσθέσω έναν ακόμη λόγο που πιστεύω οτι κάνει τα ωροσκόπια τόσο δημοφιλή: η επίδραση στο άλλο φύλο! Συχνά συναντώ κοπέλες που το πρώτο πράγμα που με ρωτάνε, μετά το όνομά μου, είναι «τι ζώδιο είσαι;» Πολλοί άντρες παραδέχονται οτι διαβάζουν τα ωροσκόπια, αλλά με τη δικαιολογία οτι έτσι έχουν ένα σταθερό θέμα συζήτησης με τις γυναίκες. Όχι απλά σταθερό, αλλά και πιασάρικο, καθώς το ποσοστό των νεαρών γυναικών που ασχολούνται με αυτά είναι πάνω από 70%.

Κλείνοντας, αυτή είναι σε γενικές γραμμές η αλήθεια για την ασσυριακή δεισιδαιμονία που επιζεί μέχρι τις μέρες μας. Ίσως το άρθρο να γράφτηκε με ανάλαφρο και χιουμοριστικό ύφος, πολλές φορές όμως η συνέπειες της αστρολογίας είναι πολύ σοβαρές. Υπάρχουν άτομα που έχουν χάσει σπίτια από τα τηλέφωνα στα αδηφάγα 090, όπως επίσης από τις επισκέψεις στους κάθε λογής αστρολόγους, μέντιουμ ή καφετζούδες... Το συμπέρασμα είναι πως όλοι οι άνθρωποι έχουν ανησυχίες για το τι τους επιφυλάσσει το μέλλον και πολλοί καλοθελητές σπεύδουν να το εκμεταλλευτούν οικονομικά. Μερικοί «ανεπίσημοι» καλοθελητές είναι οι αστρολόγοι, ακολουθώντας φυσικά το παράδειγμα των επισήμων και αναγνωρισμένων από το κράτος παπάδων!

Δείτε και:

• http://stardust30.wordpress.com
• http://el.wikipedia.org