Στο προηγούμενο κείμενο παρουσίασα κάποιες παρατηρήσεις μου πάνω στις αντιδράσεις των πολιτών σχετικά με την τοποθέτηση του Παπαδήμου στη θέση του πρωθυπουργού. Αξίζει χωρίς αμφιβολία να προβληματιστούμε, καθώς βλέπουμε μια μεγάλη μερίδα του κόσμου να τρέφει μεγάλες ελπίδες, ακόμα να βλέπει και ως σωτήρα έναν μη εκλεγμένο πρωθυπουργό, εκλεκτό των τραπεζιτών και πρώην διοικητή της ΤτΕ κατά την βρώμικη περίοδο της χρηματιστηριακής φούσκας και των θαλασσοδανείων. Ακόμα και αν απορρίψουμε ως παραποιημένα τα στοιχεία των δημοσκοπήσεων για τη νέα κυβέρνηση, από την καθημερινή επαφή με γείτονες, γνωστούς και συναδέλφους διαπιστώνουμε ότι όντως υπάρχουν αρκετοί που μιλούν με σεβασμό και θαυμασμό για το νέο πρωθυπουργό, ελπίζοντας πως αυτός επιτέλους θα σώσει τη χώρα.
Θα εστιάσω στην ψυχολογική διάσταση του προβλήματος, γιατί νομίζω πως αυτή είναι και η πιο σημαντική στη συγκεκριμένη περίπτωση. Αναμένω με ανυπομονησία τα σχόλιά σας, που πιθανόν θα φωτίσουν και άλλες πλευρές του θέματος. Θα ξεκινήσω προσπαθώντας να αναλύσω την αναστάτωση του ψυχισμού των ανθρώπων λόγω της κρίσης. Σε παλιότερο κείμενό μου, έγραφα τα ακόλουθα:
Όπως παρατηρώ, η κρίση βιώνεται από τους περισσότερους ανθρώπους ως μια αδιόρατη επικείμενη απειλή, τις οποίας η πραγματική έκταση και οι συνέπειες δεν έχουν απόλυτα ξεκαθαριστεί. Ένα απροσδιόριστο συναίσθημα δυσάρεστης αναμονής και αβεβαιότητας κυριαρχεί, καθώς η σιγουριά για το μέλλον αντικαθίσταται από ένα ανοίκειο αίσθημα κενού. Για να γίνουν τα λόγια μου πιο κατανοητά, θα παρομοίαζα την κρίση με έναν τεράστιο ανεμοστρόβιλο που πλησιάζει απειλητικά, διαταράσσοντας ριζικά την αρμονία και την τάξη στο πέρασμά του. Κοιτώντας στο κέντρο του, οι άνθρωποι δεν αντικρίζουν παρά το απόλυτο κενό, το αρχέγονο χάος, το αβέβαιο. Στο κενό αυτό ο κάθε άνθρωπος προβάλει τους πιο ενδόμυχους φόβους του, έτσι ώστε να το γεμίσει, να του δώσει συγκεκριμένη μορφή, να μπορέσει να το περιγράψει με λέξεις, να το αντιμετωπίσει. Τα αισθήματα του ανοίκειου και του αβέβαιου δεν είναι εύκολα ανεκτά από κανέναν, οπότε είναι προτιμότερο για το μέσο άνθρωπο να «συγκεκριμενοποιήσει» την απειλή με όποιον τρόπο γνωρίζει αυτός καλύτερα.
Στη συνέχεια του κειμένου αναφερόμουν στους συγκεκριμένους φόβους που προκύπτουν από αυτήν την αναστάτωση και είναι διαφορετικοί για τον κάθε άνθρωπο. Από την υποδούλωση σε μια υπερεθνική εξουσία ή την καταπάτηση των εργατικών δικαιωμάτων, ως την πτώση των τιμών των αγροτικών προϊόντων ή το... σφράγισμα του Αντιχρίστου! Ανάλογα με τη δομή της προσωπικότητας του κάθε ανθρώπου, οι παραπάνω φόβοι κυμαίνονται στην ένταση και τη διάρκειά τους. Από την «ρεαλιστική» ανησυχία για ένα υπαρκτό πρόβλημα, στις υπερβολικές, υστερικές εκδηλώσεις, μέχρι την ψυχωτική βεβαιότητα ότι ένα παράλογο σενάριο θα πραγματοποιηθεί. Κάτι ακόμα που είχα γράψει τότε, είναι το εξής:
Μπορούμε εκ των υστέρων να υποθέσουμε ότι η τρομολαγνεία καλλιεργήθηκε μεθοδικά, ως μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου ελέγχου των αντιδράσεων των μαζών. Κάποιος που φοβάται, κατά κύριο λόγο μη ρεαλιστικά αντικείμενα, είναι ιδιαίτερα ευάλωτος στη χειραγώγηση και την καθοδήγηση από μια «στιβαρή» εξουσία, που προσφέρει εγγυήσεις για ασφάλεια. Σε καταστάσεις έντονου φόβου και ανημποριάς, οι άνθρωποι τείνουν να παλινδρομούν στην παιδική τους ηλικία, όπου χρειαζόταν απεγνωσμένα έναν ισχυρό πατέρα να τους προστατέψει και να τους κατευθύνει.
Ερχόμαστε λοιπόν στην ουσία του προβλήματος. Σύμφωνα με αρκετές ενδείξεις, το κλίμα μαζικής υστερίας, όπως θα το χαρακτήριζα σήμερα, καλλιεργήθηκε σκόπιμα από τα κέντρα εξουσίας, μέσω του γιγαντιαίου δικτύου προπαγάνδας που διαθέτουν. Δεν είναι μόνο τα ΜΜΕ ή ακόμα περισσότερο τα λεγόμενα «φιλοκυβερνητικά». Υπάρχει ένα ολόκληρο σύστημα προώθησης των απόψεων των ισχυρών στον απλό κόσμο, που ξεκινά από το σχολείο, ανευρίσκεται στις ταινίες, τις διαφημίσεις, τη μουσική, τα βιβλία. Εδώ δικαιώνεται η περίφημη φράση του Λακάν: «δεν υπάρχει εγώ, παρά μόνο στο βαθμό που το εγώ είναι ένας άλλος». Όσο απαισιόδοξο κι αν ακούγεται, το σύνολο αυτών που ονομάζουμε ιδέες και επιθυμίες προέρχονται από τους άλλους, απ' έξω. Κανένας άνθρωπος δεν ήξερε να μιλάει μια γλώσσα όταν γεννήθηκε, αυτή του δόθηκε από τους άλλους, με τα σύμβολα και τις σημασίες της.
Υπό αυτή την οπτική, δεν είναι υπερβολικό να παραδεχτούμε ότι όλα όσα σκεφτόμαστε σε μεγάλο βαθμό έχουν ήδη ειπωθεί. Αυτό όμως που θεωρώ απεχθές είναι πως στη σημερινή, μετα-νεωτερική κοινωνία το λεγόμενο (κατά Ντεμπόρ) κυρίαρχο θέαμα ελέγχεται σχεδόν αποκλειστικά από μια μικρή ομάδα ανθρώπων, που καθορίζουν τον τρόπο σκέψης της πλειοψηφίας. Ακόμα και όσοι σκέφτονται και εκφράζονται διαφορετικά, όπως οι διάφοροι αριστεροί, ελευθεριακοί, αναρχικοί στοχαστές, είναι αναγκασμένοι να χρησιμοποιήσουν ως πλαίσιο αναφοράς αυτό το κυρίαρχο θέαμα. Επιστρέφοντας στον Φρόυντ, θα παραθέσω δύο αποσπάσματα από ένα ακόμη παλιότερο άρθρο μου, όπου αναφερόμουν στη θρησκεία:
Ο άνθρωπος, αντιμέτωπος με απειλητικές, ανεξέλεγκτες και ακατανόητες δυνάμεις, φέρνει στο νου του εμπειρίες από την παιδική του ηλικία, στην οποία ένιωθε προστατευόμενος από έναν πανίσχυρο πατέρα. Έναν πατέρα που θεωρούσε ισοδύναμο υπέρτατης σοφίας και δύναμης, ενώ για να κερδίσει την αγάπη και προστασία έπρεπε να υπακούει στις προσταγές του και να αποφεύγει να παρακούει τις απαγορεύσεις του ... Μόλις σταματήσει να τρέφει την αυταπάτη ενός Θεού-πατέρα, αντιμετωπίζοντας τη μοναξιά και την ασημαντότητα του μέσα στο σύμπαν, τότε θα έχει ελευθερωθεί. Μονάχα ο ελεύθερος άνθρωπος, ο οποίος έχει απαλλαγεί από την εξουσία (μια εξουσία που απειλεί και ταυτόχρονα προστατεύει), μπορεί να αντιληφθεί χωρίς αυταπάτες τον κόσμο και το ρόλο του μέσα σ' αυτόν. Μόνο αν νιώσουμε σαν μεγάλοι και πάψουμε να είμαστε παιδιά, μόνο τότε θα τολμήσουμε να σκεφτόμαστε για λογαριασμό μας, έτσι ώστε να απελευθερωθούμε από την τυραννία της εξουσίας.
Αν αντικαταστήσουμε τη λέξη «Θεού-πατέρα» από τη λέξη «ηγέτη-πατέρα», το κείμενο ταιριάζει γάντι στην περιγραφή του θέματος που πραγματεύομαι, ενώ προτείνει και λύσεις. Αυτό που θα πρόσθετα σήμερα, έχοντας ασχοληθεί περισσότερο με τη σκέψη του Λακάν, είναι ότι δεν γίνεται να απαλλαγεί κάποιος από την «εξουσία», με την ευρύτερη όμως έννοια της εγγραφής σε κάποιο πλαίσιο αναφοράς. Μπορεί να μην πιστεύουμε στην οπισθοδρομική θρησκεία ή σε ένα βάναυσο μοντέλο κυριαρχίας-υποταγής, είμαστε όμως αναγκασμένοι (εφόσον χρησιμοποιούμε τη γλώσσα για να μιλάμε και να σκεφτόμαστε) να εγγραφόμαστε κάπου. Αυτό το κάπου μπορεί να είναι η απελευθέρωση από τα δεσμά της καταπίεσης, η ανατροπή του καπιταλισμού, η αλληλεγγύη προς το συνάνθρωπο, η προώθηση μιας μορφής τέχνης και αμέτρητα ακόμα.
Οι λύσεις που πρότεινα τότε, για το θέμα της εξάρτησης από τη θρησκεία, ισχύουν και για την κυριαρχία του μετα-νεωτερικού ηγεμόνα σήμερα. Ενός ηγεμόνα που είναι πολύ πιο επικίνδυνος από αυτούς του παρελθόντος, οι οποίοι φαινόντουσαν κακοί και ισχυροί, προκαλώντας συχνά την απέχθεια του κόσμου, που υποτασσόταν μόνο εξαιτίας του φόβου μιας ενδεχόμενης τιμωρίας. Ο σύγχρονος ηγεμόνας μιλά σε ένα πλήθος του οποίου οι σκέψεις και οι απόψεις έχουν διαμορφωθεί, ακόμα και οι πιθανές παρεκκλίσεις έχουν προβλεφθεί. Ένα πλήθος που ευθυγραμμίζεται με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο στην κυρίαρχη τάση, νομίζοντας ότι ακολουθεί τις «δικές του» σκέψεις και απόψεις. Η απάντηση λοιπόν στο κυρίαρχο θέαμα δεν είναι παρά η ανάπτυξη ενός αντι-θεάματος, το οποίο θα προωθεί μια διαφορετική ομάδα αξιών. Αντί του ατομισμού, τον αλτρουισμό. Αντί του πάθους για το χρήμα, το πάθος για τη λευτεριά. Αντί της υποταγής, την αυτονομία. Είναι πολλά ακόμη αυτά που θα μπορούσα να πω, σταματώ όμως εδώ για να σας αφήσω να σκεφτείτε από μόνοι σας...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου