Κυριακή 10 Οκτωβρίου 2010

Κρίση και αρχέγονοι φόβοι

Σε παλιότερα άρθρα έχω ασχοληθεί εκτεταμένα με τις οικονομικές και κοινωνικές συνιστώσες της διαβόητης «κρίσης» που βιώνουμε τους τελευταίους μήνες. Σήμερα αποφάσισα να εστιάσω και στον ψυχολογικό της αντίκτυπο στους ανθρώπους. Άλλωστε, οι επιστήμες της ψυχολογίας και της κοινωνιολογίας επικαλύπτονται σε τέτοιο βαθμό, που συχνά είναι δύσκολο να ξεχωρίσεις που σταματά η μία και που ξεκινά η άλλη. Είναι γνωστό οτι μια κοινωνία αποτελείται από άτομα, τα οποία, παρά τις όποιες αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους, δεν παύουν να έχουν τον προσωπικό τους ψυχισμό, τις εξατομικευμένες τους ανάγκες και επιθυμίες, τους δικούς τους φόβους και αξίες. Κατανοώντας καλύτερα τον άνθρωπο, μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα τη λειτουργία της κοινωνίας και αντίστροφα. [Το παρόν κείμενο είχε γραφτεί από εμένα κατά την πρώιμη περίοδο της κρίσης, όταν ο τρόμος που μετέδιδαν τα Μ.Μ.Ε. προς όλες της κατευθύνσεις ήταν δυσβάσταχτος. Μετά από ορισμένες διορθώσεις και προσθήκες το δημοσιεύω αυτούσιο, καθώς, τώρα που η λαγνεία του φόβου έχει μερικώς κοπάσει, θεωρώ οτι έχει μεγάλη αξία να επανεξετάσουμε το κλίμα που είχε τότε δημιουργηθεί, πιθανότατα βάση σχεδίου.]


Όπως παρατηρώ, η κρίση βιώνεται από τους περισσότερους ανθρώπους ως μια αδιόρατη επικείμενη απειλή, τις οποίας η πραγματική έκταση και οι συνέπειες δεν έχουν απόλυτα ξεκαθαριστεί. Ένα απροσδιόριστο συναίσθημα δυσάρεστης αναμονής και αβεβαιότητας κυριαρχεί, καθώς η σιγουριά για το μέλλον αντικαθίσταται από ένα ανοίκειο αίσθημα κενού. Για να γίνουν τα λόγια μου πιο κατανοητά, θα παρομοίαζα την κρίση με έναν τεράστιο ανεμοστρόβιλο που πλησιάζει απειλητικά, διαταράσσοντας ριζικά την αρμονία και την τάξη στο πέρασμά του. Κοιτώντας στο κέντρο του, οι άνθρωποι δεν αντικρίζουν παρά το απόλυτο κενό, το αρχέγονο χάος, το αβέβαιο. Στο κενό αυτό ο κάθε άνθρωπος προβάλει τους πιο ενδόμυχους φόβους του, έτσι ώστε να το γεμίσει, να του δώσει συγκεκριμένη μορφή, να μπορέσει να το περιγράψει με λέξεις, να το αντιμετωπίσει. Τα αισθήματα του ανοίκειου και του αβέβαιου δεν είναι εύκολα ανεκτά από κανέναν, οπότε είναι προτιμότερο για το μέσο άνθρωπο να «συγκεκριμενοποιήσει» την απειλή με όποιον τρόπο γνωρίζει αυτός καλύτερα.


Σε συζητήσεις που είχα με άτομα διαφορετικών κοινωνικών τάξεων και ιδεολογιών, διαπίστωσα μια εντυπωσιακά μεγάλη ποικιλία στάσεων, απόψεων και πεποιθήσεων για την κρίση. Σε αδρές γραμμές, χωρίς να λαμβάνω υπόψη την ιδιοσυγκρασία του κάθε ξεχωριστού ατόμου, οι παρατηρήσεις μου είναι οι εξής: Οι αριστεροί όλων των αποχρώσεων φοβούνται οτι με την κρίση θα υπονομευθούν τα θεμελιώδη δικαιώματα των εργαζομένων, θα ενταθεί η καταπίεση από την κεφαλαιοκρατική ελίτ και γενικότερα θα παλινδρομήσουμε σε έναν εργασιακό μεσαίωνα. Απεναντίας, οι ακροδεξιοί φοβούνται οτι οι γειτονικές χώρες και ειδικότερα η Τουρκία θα «βρουν την ευκαιρία» να προβάλλουν αξιώσεις επί του εθνικού εδάφους ή άλλων θεμάτων όπως η υφαλοκρηπίδα και οι μουσουλμανικές μειονότητες. Πολλοί εκπρόσωποι της αστικής τάξης τρέμουν την κατάρρευση των τραπεζών, την απώλεια των καταθέσεών τους και τη συνακόλουθη απονέκρωση της αγοράς. Οι αγρότες, από την άλλη μεριά, αγωνιούν για μια ενδεχόμενη «βουτιά» στις τιμές των αγροτικών προϊόντων, αλλά και για την πιθανή περικοπή των επιχορηγήσεων από το κράτος και την Ε.Ε. Τελειώνοντας, δεν θέλω να παραλείψω τους αγαπημένους μου φανατικούς χριστιανούς, που φοβούνται οτι η σκαιώδης κυβέρνηση των Βρυξελλών θα αναγκάσει τον κόσμο να φέρει το διαβόητο «σφράγισμα του Αντιχρίστου»...


Μπορεί βέβαια να υποθέσει κάποιος οτι οι παραπάνω φόβοι έχουν ρεαλιστική βάση και αντικατοπτρίζουν απλώς τα θέματα ενδιαφέροντος της κάθε ξεχωριστής ομάδας. Ως ένα βαθμό αυτό είναι σωστό. Εύκολα μπορούμε να διαπιστώσουμε όμως οτι ορισμένοι φόβοι στερούνται λογικής και δεν μπορούμε σε καμία περίπτωση να βρούμε αιτιολογική σύνδεση της εμφάνισής τους με κάποια πληροφόρηση που έλαβε το υποκείμενο επί του θέματος. Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να επηρεάστηκε βαθιά από το κλίμα τρόμου που καλλιεργούσαν μεθοδικά τα κανάλια τους πρώτους μήνες μετά την εφαρμογή του μνημονίου, να μπήκε σε μια κατάσταση αγωνιώδους αναμονής, έντασης και επιφυλακής, και στη συνέχεια να σχημάτισε την ιδέα οτι κινδυνεύει η ασφάλεια του σπιτιού του, καθώς με την οικονομική κρίση θα αυξηθούν οι διαρρήξεις. Αυτό μπορεί βέβαια να μην το άκουσε από κανέναν, αλλά να επανέφερε απλώς στο προσκήνιο μια παλιά του ανασφάλεια, μετατρέποντας το αντικείμενο του φόβου του από αόριστο σε συγκεκριμένο. Ανάλογα με το πόσο συγκροτημένες είναι οι προσωπικότητες των διαφόρων ατόμων, η αληθοφάνεια του κάθε φόβου μπορεί να ποικίλει, από τη ρεαλιστική ανησυχία για ένα υπαρκτό πρόβλημα μέχρι την ψυχωτική βεβαιότητα οτι ένα παράλογο σενάριο θα πραγματοποιηθεί.


Φτάνουμε λοιπόν στο συμπέρασμα: το κλίμα τρόμου και ανασφάλειας, που επικράτησε κατά την πρώτη περίοδο της κρίσης, οδήγησε τους περισσότερους ανθρώπους στο να έρθουν αντιμέτωποι με τους πιο ενδόμυχους φόβους τους. Μπορούμε εκ των υστέρων να υποθέσουμε οτι η τρομολαγνεία καλλιεργήθηκε μεθοδικά, ως μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου ελέγχου των αντιδράσεων των μαζών. Κάποιος που φοβάται, κατά κύριο λόγο μη ρεαλιστικά αντικείμενα, είναι ιδιαίτερα ευάλωτος στη χειραγώγηση και την καθοδήγηση από μια «στιβαρή» εξουσία, που προσφέρει εγγυήσεις για ασφάλεια. Σε καταστάσεις έντονου φόβου και ανημποριάς, οι άνθρωποι τείνουν να παλινδρομούν στην παιδική τους ηλικία, όπου χρειαζόταν απεγνωσμένα έναν ισχυρό πατέρα να τους προστατέψει και να τους κατευθύνει. Εκτός αυτού, οι παράλογοι εσώψυχοι φόβοι που προβάλλονται κατά τη διάρκεια αυτού του κλίματος αποπροσανατολίζουν τις μάζες από τα πραγματικά τους προβλήματα, αποτρέποντάς τις από το να κατευθύνουν την οργή τους προς τους υπαίτιους αυτής της κατάστασης. Με απλά λόγια, ένας τρομοκρατημένος πολίτης δεν μπορεί ούτε να σκεφτεί λογικά, ούτε να επαναστατήσει...

11 σχόλια:

στελιος είπε...

Πολύ σωστός!ο αρχέγονος φόβος που υπάρχει στο υποσυνείδητο του ανθρώπου από την εποχή που ζούσε σε άγριες ορδές είναι από τα βασικά στοιχεία της προπαγάνδας και πάντα φέρνει αποτελέσματα.
Αυτό το βλέπουμε και στις διαφημίσεις ιδίως των ασφαλιστικών εταιρειών.

Ανορθόδοξος είπε...

Φίλε Στέλιο
Οι μεγάλες εταιρίες δεν αφήνουν τίποτα στην τύχη, όταν πρόκειται να προωθήσουν τα συμφέροντά τους. Έχουν ολόκληρες ομάδες από ειδικούς συμβούλους, ιδιαίτερα σε θέματα ομαδικής ψυχολογίας και προπαγάνδας. Είτε πρόκειται λοιπόν για διαφήμιση, είτε για χειραγώγηση των μαζών μέσω των κυβερνήσεων-φερεφώνων τους, ο τρόπος δράσης τους σχεδιάζεται μεθοδικά και μελετημένα...

rexides είπε...

Παιδιά, επειδή εγώ διάβαζα πολύ Αστερίξ τελευταία, τώρα με την κρίση φοβάμαι μη μου πέσει ο ουρανός στο κεφάλι!

Dyer είπε...

Είναι πολύ σωστή η παρατήρηση ότι η κάθε κοινωνική ομάδα, τάξη έχει διαφορετική αίσθηση από το τι κινδυνεύει εν όψει της κρίσης.
Η τρομολαγνεία στα ΜΜΕ είναι στο καθημερινό πιάτο αλλά τις περισσότερες φορές είναι κάτι έξω από μας και γιαυτο το απολαμβάνουμε. Τώρα όμως στη κρίση οι πρωταγωνιστές είμαστε εμείς και η απόλαυση γίνεται τρόμος. Διαθέτουν δε τόσο πλουραλισμό στα σενάρια τρόμου, που είναι αδύνατο να μην επιβεβαιώσεις και τους πιο ενδόμυχους φόβους σου για τα επερχόμενα κακά.
Έχουμε και τους πολιτικούς οι οποίοι για δικό τους όφελος διασπείρουν ενοχές στους πολίτες στοχοποιώντας κοινωνικές ομάδες ως υπαίτιους των δεινών
Τελικά ο φόβος σε συνδυασμό με τις ένοχες ευνουχίζουν κάθε αντίδραση του λαού.
Για πόσο;

Ανορθόδοξος είπε...

Φίλε rexides
Είθε ο Τουτατίς να μας προστατέψει!

Φίλε Dyer
Η χειραγώγηση της κοινής γνώμης έχει εξελιχθεί σε επιστήμη, όχι τώρα αλλά από τις αρχές του 20ου αιώνα. Αντί της ωμής βίας που είναι πια μπανάλ και δημιουργεί εύκολα εξεγέρσεις, οι σύγχρονες ολιγαρχίες χρησιμοποιούν πιο «εκλεπτυσμένες» τεχνικές επηρεασμού και ελέγχου, μέσω της πολυδιάστατης προπαγάνδας, την οποία σήμερα προτιμούν να αποκαλούν «δημόσιες σχέσεις» (sic)! Στο επόμενο άρθρο μου θα αποκαλύψω κάποια στοιχεία που ανακάλυψα πρόσφατα, για τις λεπτομέρειες αυτών των πρακτικών...

mike rigo wolf είπε...

Σωστός. Δες αυτό, τα είπαν όλα

http://www.youtube.com/watch?v=nTdR96BQ8LY

@rexides Το "Οβελίξ και σία" ξαναδιάβασε

Ανορθόδοξος είπε...

Φίλε mike
Όντως κατατοπιστικό το βιντεάκι. Η άποψη οτι τα ΜΜΕ καλλιεργούν το φόβο επειδή απλά «πουλάει» είναι αφελής. Πίσω από αυτήν την τακτική σαφώς κρύβονται οργανωμένα συμφέροντα. Ως αποτέλεσμα, ο κόσμος έχει με τον καιρό «εθιστεί» στην τρομολαγνεία που του σερβίρουν και πλέον δυσανασχετεί αν δεν πάρει τη συνηθισμένη δόση του στις ειδήσεις (απο εδώ βγαίνει το συμπέρασμα οτι πουλάει)...

Όσο για την αναδημοσίευση των άλλων άρθρων, είναι ευπρόσδεκτη!

Mr Arvulas είπε...

ΚΑΛΗΣΠΕΡΑ ΣΑΣ ΠΡΟΣΚΑΛΩ ΣΤΟ ΜΠΛΟΓΚ ΜΑΣ ΓΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ

Ανώνυμος είπε...

ΚΑλησπέρα.

Ενδιαφέρουσα η ανάρτησή σας. Διαβλέπω μια τάση αναγωγής σε ψυχολογικούς παράγοντες που αν και είναι χρήσιμη και θεμιτή, εντούτοις μπορεί να γίνει ισωπεδωτική όταν αφήνοντας απ έξω (όπως ήδη γράφετε) την ιδιοσυγρασία του κάθε ξεχωριστού ατόμου, διαττυπώνονται υποθέσεις-συμπεράσματα κοινωνιοψυχολογικά με βάσει ψυχολογία της μάζας.

Δύο τρείς απορίες περισσότερο για διευκρίνιση:

-Η κρίση μας φέρνει μπροστά σε κάποιο αρχέγονος χάος; Ή μήπως μπροστα σε πολύ συγκεκριμένες οικονομικές αρυθμίες του συστήματος και ανασφάλειες που συνδεονται με αυτές; Τα εργατικά δικαιώματα, οι καταθέσεις και οι εδαφικές αξιώσεις είναι πολύ συγκεκριμένα. Ακόμα και ο φόβος των διαρρήξεων και η καταπάτηση των ιδιοκτησίας.

- Γράφεται οτι καποιος που φοβαται μη ρεαλιστικα αντικειμενα ... Είναι καποιο απο τα παραπανω μη-ρεαλιστικα ή αναφέρεστε σε κατι αλλο; (υποθέτω ότι συγκροτημενό-μετρο της προσωπικότητας του καθενός το κρατά η ψυχολογία και η αληθοφάνεια του φόβου ορίζεται με βάση την ίδια).

- Ο αποπροσανατολισμός μας απο τα πραγματικα προβλήματα, αφορά και την ανησυχια μας για τις καταθεσεις, τις διαρρήξεις κπλ; Εννοω, αυτά θεωρόυνται πραγματικα προβλήματα ή όχι;

-Τέλος, Ενας τρομοκρατημενος πολίτης Δεν μπορει να σκέφτεται λογικά, γράφετε. Ας υποθέσουμε ότι είναι ετσι (ποσό "λογικα" σκέφτονταν οι μη-τρομοκρατημενοι πολιτες πριν την κρίση; ) γιατί αυτό να εξυπηρετεί αυτόυς που καλλιεργούν τρομολαγνεία; Ο τρομοκρατημενος πολίτης μπορεί να κανει και κινήσεις εκτος προγραμματος, μπορει ευκολα ή δυσκολα απο τρομοκρατημενος να γινει τρομοκρατης, ο φόβος να γεννήσει βία, και αυτό θα στραφει εναντίον του συστηματος.

Ανορθόδοξος είπε...

Φίλε mr arvulas
Την καλησπέρα μου! Θα σε επισκεφτούμε, μην ανησυχείς.

Φίλε Fidelio
Ένα προς ένα:
1.Είπα οτι η κρίση «βιώνεται» ως απροσδιόριστο αίσθημα απειλής, αρχέγονο χάος, κλπ. Προσπαθώ να περιγράψω με αυτόν τον τρόπο τα ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ των ανθρώπων και όχι το τι ΕΙΝΑΙ ρεαλιστικά η κρίση.

2-3. Το πόσο ρεαλιστικά είναι τα φοβικά αντικείμενα είναι υποκειμενικό. Σίγουρα πάντως, ο κάθε άνθρωπος τείνει να στρέφεται σε συγκεκριμένα αντικείμενα που ταιριάζουν με την ψυχοσύνθεσή του. Αυτό το αναλύω με παραδείγματα στο κύριο άρθρο.

4. Τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Οι δόσεις τρόμου που διοχετεύουν είναι ελεγχόμενες, έτσι ώστε να υπονομευτεί μεν η (όποια) κριτική ικανότητα του πλήθους, αλλά να χειραγωγηθούν οι ενέργειές του στη συνέχεια. Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη, όπως ξαναείπα...

aeroxeimarros είπε...

Φίλε δεν έχω λόγια να περιγράψω το πόσο δίκιο έχεις, κανονικά όταν συμφωνούμε δεν γραφουμε σχόλιο αλλά πρέπει να εκθειάσω αυτό το άρθρο το οποίο δίνει κάτι σημαντικό:Ότι κάποιοι χτυπούν την πιθανή επαναστατική δράση του πολίτη μέσω του φόβου που του ενσπείρουν...

YΓ:Όσο για τους φίλους μας τους χριστιανούς, έχουν δίκιο καθότι οι ταυτότητες του πολίτη είναι γεγονός περιέχουν εννοείται το 666!!!!!!