Οι θεωρητικοί της ιεράς εξέτασης

Συνεχίζοντας από το προηγούμενο άρθρο, σήμερα θα σας παρουσιάσω τις διδασκαλίες δυο επιφανών Πατέρων της Εκκλησίας πάνω στο θέμα των «αιρετικών». Αναφέρομαι στους Αγίους Ιερώνυμο και Αυγουστίνο, που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του ορθόδοξου δόγματος πάνω στο θέμα αυτό, οπότε μπορούμε χωρίς δυσκολία να τους δώσουμε το χαρακτηρισμό των «θεωρητικών της ιεράς εξέτασης». Τον τέταρτο αιώνα που έζησαν η ιερά εξέταση βρισκόταν σε περίοδο μεγάλης ακμής, τόσο στη δυτική όσο και στην ανατολική αυτοκρατορία, στέλνοντας χιλιάδες ανθρώπους στο θάνατο, συνήθως με ιδιαίτερα βίαιες μεθόδους.

Ο Άγιος Ιερώνυμος γεννήθηκε το 347 στη Στριδώνα της Δαλματίας. Σπούδασε στη Ρώμη, όπου και βαπτίστηκε χριστιανός στα 17 του. Στη νεότητά του ήταν εραστής των απολαύσεων, κάτι για το οποίο μετάνιωσε αργότερα όταν έγινε ένθερμος οπαδός του ασκητικού τρόπου ζωής. Ήταν φανατικός διώκτης των «αιρετικών», εργαζόμενος σε όλη του τη ζωή προς αυτήν την κατεύθυνση, με πύρινα κηρύγματα, επιστολές σε άρχοντες και εκκλησιαστικούς ηγέτες, αλλά και βιβλία γεμάτα μίσος. Υποστήριζε με πάθος τη θανατική ποινή και ζητούσε να εφαρμόζεται σε όλες τις περιπτώσεις που οι διαφωνούντες δεν αποκήρυσσαν την πίστη τους. Ας δούμε ένα μικρό απάνθισμα από τις θέσεις και διδαχές του μεγάλου αυτού «Πατέρα»:

Μπορούμε να ρωτήσουμε πώς γίνεται ο Θεός να είναι αγαθός, ο οποίος έδωσε τον νόμο και τους προφήτες, όταν βλέπει τη ζωή των διεφθαρμένων να ευδοκιμεί, και αυτοί να μην υφίστανται τίποτα απ' αυτόν, σύμφωνα με την τιμωρία που τους αρμόζει. Έχουν πραγματικά πολλαπλασιαστεί, όλοι αυτοί που έχουν αποχωριστεί, αυτοί που με λυσσαλέα σαγόνια γαβγίζουν κατά του δημιουργού των και οι οποίοι με υβριστική γλώσσα τον μέμφονται με βλάσφημους λόγους. Αυτοί έχουν αφθονήσει, αυτοί έχουν φυτρώσει, και έχουν επεκτείνει ρίζες. Έχουν γεννήσει γιους, και έχουν προσφέρει καρπούς. Τι καρπούς έχει προσφέρει ο Μαρκίων, με το να δημιουργήσει υιούς της απιστίας; Τι ο Βασιλίδης; Τι ο Βαλεντίνος; Όσον αφορά αυτούς, πραγματικά έχει προφητευτεί: «Έχουν γεννήσει γιους, και έφεραν καρπό. Βρίσκεσαι κοντά στο στόμα των, αλλά μακριά από την καρδιά τους». Επικαλούνται τον Ιησού αλλά δεν τον έχουν, και ούτε τον ομολογούν ως Χριστό. «Και συ, Κύριε, με έχεις γνωρίσει, και με έχεις δοκιμάσει ενώπιον σου. Αγίασε τους όταν έλθει η ημέρα της σφαγής των». Ιερεμίας 12, 1-3

Ερμηνεύοντας αυτό το «περίεργο» εδάφιο του Ιερεμία, ο Ιερώνυμος συνεχίζει με ακόμα πιο φανατικές και ακραίες απόψεις:

Κατά ποίον τρόπο θα όφειλα να ερμηνεύσω αυτό; Ονομάζει τα βασανιστήρια αυτών που βασανίζονται, αγιασμό. «Αγίασε τους,» λέγει, «όταν φθάσει η ημέρα της σφαγής των». Δηλαδή, με το να τους φονεύσεις, τους αγιάζεις (Id est, perhoc quod interficis eos, sanctifica eos). [Εργασίες του Ιερωνύμου, Τόμος 5, 818.]

Αυτή ήταν η κυρίαρχη θέση της Εκκλησίας για πολλούς αιώνες (αν όχι μέχρι σήμερα), θεωρώντας οτι σφάζοντας και κατακρεουργώντας τους αντιπάλους της, ουσιαστικά κάνεις κάτι θεάρεστο, τους αγιάζεις... Ένα ακόμα αξιοσημείωτο περιστατικό είναι το ακόλουθο. Όταν ο ιερέας Βιγιλάντιος απαγόρευσε την λατρεία των λειψάνων, ο Ιερώνυμος εξοργίστηκε τόσο πολύ, που σε επιστολή του απορεί γιατί ο τοπικός επίσκοπος δεν τον πέταξε αμέσως στην πυρά, για να σωθεί η πλανημένη του ψυχή φυσικά...

Μου λέγεις οτι ο Βιγιλάντιος (που το όνομά του σημαίνει επαγρυπνών, αλλά θα έπρεπε να ονομάζεται κοιμισμένος) άνοιξε πάλι τα βλάσφημα χείλη του και σκόρπισε μια πλημμύρα από σιχαμερό δηλητήριο πάνω στα λείψανα των ιερών μαρτύρων μας. Και ονομάζει εμάς, οι οποίοι τα τιμούμε, ειδωλολάτρες που λατρεύουν τα οστά των νεκρών. Άθλιο υποκείμενο! Που να σαρωθεί αμέσως από τη γη, δεν καταλαβαίνει οτι γίνεται ένα με τους Ιουδαίους και τους Σαμαρείτες που θεωρούν τα νεκρά σώματα ακάθαρτα, ακόμα και τα αγγεία που βρισκόταν στο ίδιο σπίτι με αυτά, ακολουθώντας το γράμμα του Νόμου που σκοτώνει, αντί του πνεύματος που δίνει ζωή; 2η προς Κορίνθιους 3, 6... Απορώ γιατί ο επίσκοπος, που στην επικράτειά του λέγεται οτι είναι πρεσβύτερος, ανέχεται τις παρανοϊκές διδασκαλίες του και δεν θρυμματίζει αυτό το άχρηστο αγγείο, παραδίδοντάς τον στην καταστροφή της σάρκας, που ίσως σώσει την ψυχή του. 1η προς Κορίνθιους 3, 3 [Επιστολή 109, προς Ριπάριο]

Προσέξτε: ίσως σώσει την ψυχή του. Γιατί μπορεί παρά τα βασανιστήρια και την πυρά (που έγιναν για το καλό του), ο βδελυρός αιρετικός να πάει πάλι στην κόλαση! Ο Ιερός Αυγουστίνος δεν ήταν καλύτερος. Γεννήθηκε το 354 στην Ταγάστη της Αφρικής και σπούδασε στην Καρχηδόνα. Αρχικά έγινε οπαδός του Μανιχαϊσμού, εγκαταλείποντας τον αργότερα για να προσηλυτιστεί στο Χριστιανισμό από το διαβόητο Αμβρόσιο Μεδιολάνων (δες προηγούμενο άρθρο). Αν και στα νιάτα του δίδασκε θρησκευτική ελευθερία, όταν μεγάλωσε «σοβάρεψε» και εναρμονίστηκε με την κυρίαρχη ιδεολογία της εποχής, προσθέτοντας μάλιστα τη δική του πινελιά. Στο θέμα αυτό γράφει:

Υπάρχουν δύο δικά μου βιβλία, ο τίτλος των οποίων είναι, «Εναντίον του Κόμματος του Δονάτου». Στο πρώτο απ' αυτά τα βιβλία είπα ότι δεν συνηγορούσα υπέρ της βίαιας επαναφοράς των σχισματικών στην κοινωνία μας δια της δυνάμεως καμίας κοσμικής εξουσίας. Πράγματι, τότε δεν συνηγορούσα υπέρ της, διότι δεν είχα ακόμα ανακαλύψει δια της εμπειρίας, ούτε σε πόση κακότητα η ατιμωρησία θα τους ενεθάρρυνε, ούτε σε πόσο καλύτερες καταστάσεις η φιλοπονία της πειθαρχίας θα τους έφερνε. [Εξομολογήσεις, Βιβλίο 7, Κεφάλαιο 5]

Ας δούμε και μερικές θέσεις του Αγίου Πατέρα εναντίον των αιρέσεων, συγκεκριμένα των Δονατιστών, σε επιστολή του προς κάποιον αδελφό που έχει αμφιβολίες για την ορθότητα των πρακτικών τους (δηλαδή των απάνθρωπων βασανιστηρίων):

Αποκλειόμαστε από τη ξεκούραση λόγω των Δονατιστών, η καταπίεση και η διόρθωση των οποίων, από τις εξουσίες που ο Θεός όρισε, μου φαίνεται πως δεν είναι μάταιος κόπος... Κι όμως τα ίδια άτομα, δεσμευμένα από κάποιον απροσδιόριστο ηθικό κανόνα, δεν θα διανοούνταν να αλλάξουν προς το καλύτερο. Φοβούμενοι ελάχιστα, χωρίς κανένα κέρδος και μάταια, υπέφεραν σκληρά βασανιστήρια στα χέρια των ανθρώπων, όχι για χάρη του δικαίου, αλλά εξαιτίας της ισχυρογνωμοσύνης τους, και θα λάβουν αυστηρή τιμωρία στα χέρια του Θεού, Του οποίου τη διδασκαλία και τις πατρικές διορθώσεις αρνήθηκαν... Είσαι της γνώμης ότι κανείς δεν πρέπει να αναγκάζεται να ακολουθεί την ορθότητα και όμως διαβάζεις ότι ο κύριος του οίκου είπε στους δούλους του «οποιονδήποτε βρείτε, αναγκάστε τον να έλθει μέσα»... Αν το να δέχεσαι διωγμούς ήταν πάντοτε θεάρεστο, τότε το «Μακάριοι όσοι διώκονται» δεν θα ακολουθούταν από το «για χάρη της δικαιοσύνης». Επίσης, αν το να εξαπολύσεις διωγμό ήταν σε όλες τις περιπτώσεις κατακριτέο, δεν θα ήταν γραμμένο στα ιερά βιβλία μας «Αυτόν που διαφθείρει το γείτονά του, αυτόν εγώ θα καταδιώξω». Άρα, σε κάποιες περιπτώσεις, και ο διωκόμενος έχει άδικο και ο διώκτης δίκιο. [Επιστολή 93, προς Βινσέντιο]

Με μια σταχυολόγηση λοιπόν ορισμένων βιβλικών κειμένων, οι διώκτες γίνονται καλοί και το μαύρο άσπρο... Αφήνοντας το καλύτερο για το τέλος, σας παρουσιάζω μερικές «εκ των έσω» λεπτομέρειες της περίφημης ιεράς εξέτασης. Σε γράμμα προς το φίλο του Μαρκελλίνο, ο θεωρητικός των βασανιστηρίων γράφει τα ακόλουθα:

Πραγματοποίησε, Χριστιανέ δικαστή, το καθήκον ενός φιλόστοργου πατέρα. Ας μετριαστεί η αγανάκτησή σου εναντίον των εγκλημάτων τους από ανθρωπιστικές σκέψεις. Μην εξωθείσαι από την θηριωδία των αμαρτωλών πράξεών τους, για να ικανοποιήσεις το πάθος της εκδίκησης, αλλά μάλλον να συγκινείσαι από τα τραύματα που αυτές οι πράξεις έχουν επιφέρει στις ίδιες τις ψυχές τους, και να εξασκείς την επιθυμία να τους θεραπεύσεις. Μην χάσεις τώρα αυτή την πατρική φροντίδα, την οποία διατήρησες όταν ασκούσες την ανάκριση, που όταν την έκανες αποσπούσε μαρτυρίες τέτοιων φρικιαστικών εγκλημάτων, χωρίς να τους ξαπλώνεις στο στρεβλωτήριο, χωρίς να αυλακώνεις τις σάρκες τους με τα σιδερένια νύχια, χωρίς να τους προκαλείς εγκαύματα με φωτιές, αλλά απλά με το να τους δέρνεις με ραβδιά, μια μέθοδος σωφρονισμού που χρησιμοποιείται από διευθυντές σχολίων και από τους ίδιους τους γονείς όταν συμμορφώνουν τα παιδιά και συχνά επίσης από επισκόπους, στις καταδικαστικές αποφάσεις που εκδίδουν. Είναι γενικώς αναγκαίο να χρησιμοποιείς περισσότερη σκληρότητα όταν κάνεις ανάκριση (εξέταση), έτσι ώστε όταν το έγκλημα έλθει στο φως, να υπάρχει χώρος για να επιδεικνύεις επιείκεια. [Επιστολή 133, προς Μαρκελλίνο]

Δεν είναι πάντα αναγκαία το στρεβλωτήριο, τα σιδερένια νύχια και οι φωτιές! Η δουλειά γίνεται και μόνο με γκλόμπς... εεε ραβδιά ήθελα να πω! Ευτυχώς που υπήρχαν και τέτοιοι μεγάλοι «ανθρωπιστές» στο πλήρωμα της χριστιανικής Εκκλησίας, της θρησκείας που αποκηρύσσει (όποτε τη συμφέρει) κάθε μορφή βίας... Αξίζει να σημειωθεί οτι αμφότεροι έχουν ανακηρυχθεί Άγιοι από την ορθόδοξη Εκκλησία και εορτάζονται ταυτόχρονα στις 15 Ιουνίου (βοήθειά μας)!

Δείτε και:

• http://www.newadvent.org/fathers/
• http://www.ecclesia.gr/greek/synaxaire/synaxari.asp
• http://1hellinas.pblogs.gr/