Ο Zizek για την κατάληψη της Wall Street

Αναδημοσιεύω σήμερα (από τη Λέσχη) την ομιλία του φιλόσοφου και ψυχαναλυτή Slavoj Žižek προς τους αμερικανούς διαδηλωτές της κίνησης "Occupy Wall Street". Παραθέτω και ένα απόσπασμα της ομιλίας του σε βίντεο. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός του ότι παρά την απαγόρευση κάθε είδους ηχητικής εγκατάστασης από την αστυνομία (ακόμα και ενός απλού τηλεβόα!), οι διαδηλωτές επαναλαμβάνουν δυνατά τα λόγια του ομιλητή, με σκοπό να τα ακούσουν όλοι...

Μην ερωτευτείτε τον εαυτό σας, για τις όμορφες στιγμές που ζούμε εδώ. Τα πανηγύρια εύκολα γίνονται – η πραγματική δοκιμή της αξίας τους είναι τι μένει την επόμενη μέρα, πως θα αλλάξει η συνηθισμένη καθημερινή ζωή μας. Αγαπήστε τη σκληρή και επίμονη δουλειά, είμαστε η αρχή και όχι το τέλος. Το βασικό μας μήνυμα είναι: το ταμπού καταργήθηκε, δε ζούμε στον καλύτερο δυνατό κόσμο, δεν μας επιτρέπεται απλά αλλά είμαστε υποχρεωμένοι να σκεφτόμαστε εναλλακτικές. Ο δρόμος μπροστά μας είναι μακρύς, και σύντομα θα πρέπει να αναμετρηθούμε με τα πραγματικά δύσκολα ερωτήματα: ερωτήματα σχετικά όχι με το τι δε θέλουμε, αλλά με το τι θέλουμε. Ποια κοινωνική οργάνωση μπορεί να αντικαταστήσει τον υπάρχοντα καπιταλισμό; Τι είδους νέους ηγέτες θέλουμε; Οι εναλλακτικές του 20ου αιώνα προφανώς δε λειτούργησαν.

Έτσι, να μην επιρρίπτουμε τις ευθύνες στους ανθρώπους και τη νοοτροπία τους: το πρόβλημα δεν είναι η διαφθορά και η απληστία, αλλά το σύστημα που σε σπρώχνει στη διαφθορά. Η λύση δεν είναι «Main Street (Μεσαία Οδός) και όχι Wall Street» αλλά να αλλάξουμε το σύστημα στο οποίο η μεσαία οδός δεν εφαρμόζεται χωρίς τη Wall Street. Προσοχή όχι μόνο στους εχθρούς, αλλά και στους ψεύτικους φίλους, που υποκρίνονται ότι μας υποστηρίζουν αλλά ήδη παλεύουν να αμβλύνουν τον αγώνα μας. Όπως έχουμε καφέ χωρίς καφεΐνη, μπύρα χωρίς αλκοόλ και παγωτό χωρίς λιπαρά, θα προσπαθήσουν να μας μετατρέψουν σε μια ακίνδυνη ηθική διαμαρτυρία. Αλλά ο λόγος που βρισκόμαστε εδώ είναι πως για μας δε μας αρκεί πια ο κόσμος, στον οποίο το να ανακυκλώνεις τα κουτάκια της κοκα-κόλα, να δίνεις λίγα δολλάρια για φιλανθρωπικούς σκοπούς ή να αγοράζεις καπουτσίνο από τα Starbucks όπου το 1% των κερδών πάει για φιλανθρωπικούς σκοπούς, φτάνει για να αισθανόμαστε καλά. Αφού αναθέσαμε σε άλλους από δουλειές μέχρι και βασανιστήρια, αφού τα γραφεία συνοικεσίων πήραν εργολαβία ακόμα και τα ραντεβού μας, είδαμε πως για καιρό αφήναμε και την πολιτική μας τοποθέτηση να ανατίθεται σε άλλους – τα θέλουμε όλα πίσω.

Θα μας πούν πως είμαστε αντι-αμερικάνοι. Αλλά όταν οι συντηρητικοί φονταμενταλιστές μας λένε πως η Αμερική είναι ένα χριστιανικό έθνος, θυμηθείτε τι είναι ο χριστιανισμός: το Άγιο Πνεύμα, η ελευθέρη κοινότητα των ισότιμων πιστών, των ενωμένων από την αγάπη. Εμείς είμαστε το Άγιο Πνεύμα, κι αυτοί στη Wall Street είναι άπιστοι ειδωλολάτρες.

Θα μας πούνε βίαιους, πως η ίδια μας η φρασεολογία είναι βίαιη: κατάληψη και τα λοιπά. Ναι, είμαστε βίαιοι, αλλά μόνο με την έννοια που ο Μαχάτμα Γκάντι ήταν βίαιος. Είμαστε βίαιοι γιατί θέλουμε με να βάλουμε τέλος στον τρόπο που λειτουργεί η κατάσταση – αλλά τι είναι αυτή η συμβολική μοναχά βία όταν συγκρίνεται με τη βία που είναι αναγκαία για τη διατήρηση της ομαλής λειτουργίας του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος;

Μας λένε ηττημένους – αλλά μήπως είναι εδώ στη Wall Street οι πραγματικά ηττημένοι, και μήπως δε διασώθηκαν με εγγύηση μέσω εκατοντάδων δισεκατομμυρίων από τα δικά σας λεφτά; Σας αποκαλούν σοσιαλιστές, αλλά στις Η.Π.Α. υπάρχει ήδη σοσιαλισμός για τους πλούσιους. Θα σας πουν ότι δε σέβεστε την ιδιωτική περιουσία – αλλά οι κερδοσκοπικές κομπίνες της Wall Street που οδήγησαν στο κραχ του 2008 κατέστρεψαν πολύ περισσότερη σκληρά κερδισμένη ιδιωτική περιουσία ακόμα κι αν ακόμα την καταστρέφαμε εδώ μέρα-νύχτα – σκεφτείτε απλά τα χιλιάδες σπίτια που κατασχέθηκαν…

Δεν είμαστε κομμουνιστές, αν ο κομμουνισμός είναι το σύστημα που τελείως λογικά κατέρρευσε το 1990 – και θυμηθείτε πως οι κομμουνιστές που βρίσκονται ακόμα στην εξουσία ηγούνται του πιο αδίστακτου καπιταλισμού (στην Κίνα). Η επιτυχία του κινέζικου (διευθυνόμενου από τους κομμουνιστές) καπιταλισμού είναι ένα απειλητικό σημάδι πως ο γάμος μεταξύ καπιταλισμού και δημοκρατίας πλησιάζει στο διαζύγιο. Η μόνη έννοια με την οποία είμαστε κομμουνιστές είναι πως νοιαζόμαστε για τα κοινά – το κοινά της φύσης, της γνώσης – τα οποία απειλούνται από το σύστημα.

Θα σας πούν ότι ονειρεύεστε, αλλά οι πραγματικοί ονειροπόλοι είναι αυτοί που πιστεύουν ότι τα πράγματα μπορούν αναμφίβολα να μείνουν όπως είναι, απλά με μερικές διακοσμητικές αλλαγές. Δεν ονειρευόμαστε, είμαστε το ξύπνημα από το όνειρο που γίνεται εφιάλτης. Δεν καταστρέφουμε τίποτα, είμαστε απλά μάρτυρες του πως το σύστημα σταδιακά αυτοκαταστρέφεται. Όλοι γνωρίζουμε την κλασσική σκηνή από τα κινούμενα σχέδια: η γάτα φτάνει στο χείλος του γκρεμού αλλά συνεχίζει να περπατάει, αγνοώντας το γεγονός πως δεν υπάρχει έδαφος κάτω από τα πόδια της, αρχίζει να πέφτει μόνο όταν κοιτάει κάτω και προσέχει την ύπαρξη της αβύσσου. Αυτό που κάνουμε τώρα απλά υπενθυμίζει σε αυτούς που βρίσκονται στην εξουσία να κοιτάξουν κάτω…


Είναι λοιπόν η αλλαγή πραγματικά δυνατή; Σήμερα το δυνατό και το αδύνατο κατανέμονται με περίεργο τρόπο. Στα πεδία των προσωπικών ελευθεριών και της επιστημονικής τεχνολογίας, το αδύνατο γίνεται συνεχώς δυνατό (ή έτσι μας λένε απλά): “τίποτα δεν είναι αδύνατο”, μπορούμε να απολαύσουμε το σεξ σε κάθε διεστραμμένη εκδοχή του, ολόκληρες βιβλιοθήκες μουσικής, κινηματογραφικών ταινιών και τηλεοπτικών σειρών είναι διαθέσιμα για κατέβασμα, το ταξίδι στο διάστημα είναι διαθέσιμο σε όλους (σε όλους όσους έχουν τα λεφτά…), μπορούμε να ενισχύσουμε τις φυσικές και νοητικές μας ικανότητες μέσω παρεμβάσεων στο γονιδίωμα, βρισκόμαστε καθοδόν για το τεχνο-γνωστικιστικό όνειρο του να πετύχουμε την αθανασία μετατρέποντας την ταυτότητα μας σε ένα πρόγραμμα λογισμικού.

Από την άλλη, στα πεδία των κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων, βομβαρδιζόμαστε συνεχώς από το «Δε Μπορείς»: να συμμετάσχεις σε συλλογικές πολιτικές δράσεις (οι οποίες αναγκαστικά καταλήγουν στην τρομοκρατία του ολοκληρωτισμού) ή να υποστηρίζεις το παλιό κράτος πρόνοιας (το οποίο σε κάνει μη ανταγωνιστικό και οδηγεί έτσι στην οικονομική κρίση) ή να απομονωθείς από την παγκόσμια αγορά, και πάει λέγοντας. Όταν επιβάλλονται μέτρα λιτότητας, ακούμε ξανά και ξανά πως είναι απλά αυτό που πρέπει να γίνει. Ίσως έχει έρθει ο καιρός να αντιστρέψουμε τις συντεταγμένες του τι είναι δυνατό και τι αδύνατο, ίσως δεν μπορούμε να γίνουμε αθάνατοι αλλά μπορούμε να έχουμε περισσότερη αλληλεγγύη και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη;

Στα μέσα του Απρίλη του 2011, τα ΜΜΕ ανέφεραν στα ρεπορτάζ πως η κινεζική κυβέρνηση έχει απαγορεύσει να παίζονται στους κινηματογράφους και τα θέατρα έργα που να σχετίζονται με το ταξίδι στο χρόνο και την εναλλακτική ιστορία, με το επιχείρημα πως τέτοια έργα αντιμετωπίζουν σοβαρά ιστορικά γεγονότα με επιπολαιότητα – ακόμα και η φανταστική απόδραση σε μια εναλλακτική πραγματικότητα θεωρείται πολύ επικίνδυνη. Εμείς στη φιλελεύθερη Δύση δε χρειαζόμαστε μια τόσο ξεκάθαρη απαγόρευση: η ιδεολογία ασκεί αρκετή υλική δύναμη για να αποτρέψει το να αντιμετωπίζονται οι εναλλακτικές ιστορικές αφηγήσεις με ελάχιστη έστω σοβαρότητα. Είναι εύκολο να φανταστούμε το τέλος του κόσμου – βλέπε αμέτρητα αποκαλυπτικά φιλμ – αλλά όχι το τέλος του καπιταλισμού.

Σε ένα παλιό ανέκδοτο από την τέως Ανατολική Γερμανία, ένας εργάτης βρίσκει δουλειά στη Σιβηρία; γνωρίζοντας πως οι λογοκριτές θα διαβάζουν τα γράμματα του, λέει στους φίλους του: “Ας χρησιμοποιήσουμε ένα κώδικα: αν ένα γράμμα που λαμβάνετε από μένα είναι γραμμένο με μπλε μελάνι, είναι αληθινό; αν είναι γραμμένο με κόκκινο, είναι ψεύτικο.” Μετά από ένα μήνα, οι φίλοι του παίρνουν το πρώτο γράμμα του που είναι γραμμένο με μπλε μελάνι: “ Όλα είναι θαυμάσια εδώ: τα καταστήματα γεμάτα, το φαγητό άφθονο, τα διαμερίσματα μεγάλα και με σωστή θέρμανση, οι κινηματογράφοι δείχνουν ταινίες από τη Δύση, υπάρχουν πολλά όμορφα κορίτσια για σχέση, το μόνο πράγμα που μας λείπει είναι το κόκκινο μελάνι.” Mήπως αυτή είναι η κατάσταση μας μέχρι στιγμής; Έχουμε όλες τις ελευθερίες που μπορεί να χρειάζεται κάποιος – το μόνο πράγμα που λείπει είναι το κόκκινο μελάνι: αισθανόμαστε ελεύθεροι γιατί μας λείπει η φρασεολογία για να περιγράψουμε τη έλλειψη ελευθερίας μας. Αυτό που σημαίνει σήμερα αυτή η έλλειψη κόκκινου μελανιού, είναι πως οι κύριοι όροι που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε τη σύγκρουση που διεξάγεται – “πόλεμος ενάντια στην τρομοκρατία”, “δημοκρατία κι ελευθερία”, “ανθρώπινα δικαιώματα” είναι ΨΕΥΤΙΚΟΙ όροι, που αποπροσανατολίζουν την αντίληψη μας της κατάστασης αντί να μας επιτρέπουν να τη σκεφτούμε. Εσείς, εδώ, δίνετε σε όλους μας κόκκινο μελάνι.

Μετάφραση: Κώστας Αρβανίτης