Δευτέρα 20 Σεπτεμβρίου 2010

Ασυνείδητο και θρησκευτικό αίσθημα (μέρος 2ο)

Συνεχίζοντας σήμερα το άρθρο για το ασυνείδητο και τη σχέση του με το θρησκευτικό αίσθημα, θα αναφερθώ κυρίως στον θεωρητικό της ψυχολογίας που ασχολήθηκε όσο κανένας με τα «παράξενα» φαινόμενα της θρησκευτικότητας, των μύθων, των θρύλων και τον τελετών: τον Καρλ Γιουνγκ. Η διαχρονική ανάγκη του ανθρώπου για κάποιας μορφής θρησκευτικότητα, όσο κι αν μπορεί να δεχτεί διαφορετικές ερμηνείες, είναι κάτι που δύσκολα αμφισβητείται. Ακόμα και στα χρόνια πριν την ανακάλυψη της φωτιάς, όταν οι άνθρωποι ζούσαν σε ολιγάριθμες ομάδες ως τροφοσυλλέκτες ή κυνηγοί, πιθανότατα επικρατούσε μια υποτυπώδης «θρησκεία», του τύπου της προγονολατρείας ή του ανιμισμού. Οι σκοπιμότητες που εξυπηρετούσε ένα τέτοιο χαλαρό «πλαίσιο πίστης» ήταν αναμφίβολα διαφορετικές από αυτές που εξυπηρετούν οι σύγχρονες θρησκείες, μετά από προσεκτικότερη μελέτη όμως αποκαλύπτεται οτι όλες οι λατρευτικές εκδηλώσεις έχουν κάποια κοινά στοιχεία στον πυρήνα τους.


Οι απολογητές της θρησκείας ανά τον κόσμο ονομάζουν το προαναφερθέν φαινόμενο «ενδογενή δίψα για το Θεό», θεωρώντας πως ο ίδιος ο Ύψιστος έδωσε τη συγκεκριμένη ιδιότητα στον άνθρωπο, με σκοπό να Τον αναζητά. Δεν σκοπεύω επί του παρόντος να σχολιάσω αυτόν τον εντελώς αυθαίρετο ισχυρισμό και θα ασχοληθώ με πιο σοβαρές απόψεις για τα αίτια της ύπαρξης του θρησκευτικού αισθήματος. Η θέση οτι το διανοητικά εξελιγμένο ανθρώπινο ον εφηύρε τη θρησκεία για να ερμηνεύσει τον εξωτερικό κόσμο είναι σωστή, αλλά όχι επαρκής για να αιτιολογήσει κάτι τόσο εκτεταμένο. Ως απόδειξη αναφέρω το γεγονός οτι δεν παρατηρείται σημαντική φθίση του θρησκευτικού φαινομένου στις μέρες μας, παρόλο που οι επιστημονικές γνώσεις αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο. Αν ο κύριος λόγος ύπαρξης της θρησκείας ήταν να υποκαθιστά την επιστήμη στην εξήγηση των φαινομένων του εξωτερικού κόσμου, έτσι ώστε να καθησυχάζονται οι πρωτόγονοι φόβοι του ανθρώπου και να αισθάνεται ασφαλής, τότε τουλάχιστον οι επιστήμονες δεν θα είχαν ανάγκη τη θρησκεία και θα ήταν άθεοι. Η πραγματικότητα όμως είναι διαφορετική, καθώς υπάρχουν αρκετοί εκπρόσωποι της επιστήμης και της διανόησης που είναι βαθιά θρησκευόμενοι, συνδυάζοντας δυο φαινομενικά αντιφατικές στάσεις.


Πολλοί υποστηρίζουν οτι ο άνθρωπος διδάσκεται τη θρησκευτικότητα από μικρή ηλικία, μέσω των γονέων του και στη συνέχεια του σχολείου και της κοινωνίας. Όλοι οι άνθρωποι έμαθαν να πιστεύουν σε κάτι από τις προηγούμενες γενιές, που με τη σειρά τους διδάχτηκαν από τις προηγούμενες, μέχρι που φτάνουμε στον κοινό πρόγονο της προϊστορικής εποχής, ο οποίος εφηύρε τη θρησκεία για να αισθάνεται ασφαλής απέναντι στον άγνωστο και απειλητικό κόσμο. Αυτό είναι επίσης σωστό, αλλά δεν επαρκεί για να εξηγήσει κάποια παράξενα φαινόμενα, όπως την εμφάνιση θρησκευτικού αισθήματος «από τη μηδέν», σε άτομα που μεγάλωσαν υπό συνθήκες αθεΐας ή θρησκευτικής αδιαφορίας. Πράγματι, σε αθεϊστικά καθεστώτα του παρελθόντος, αλλά και σε εποχές παρακμής της θρησκείας, υπήρξαν άνθρωποι που ξεκίνησαν από μόνοι τους μεταφυσικές αναζητήσεις, μην έχοντας καμία παρότρυνση από το οικογενειακό και κοινωνικό τους περιβάλλον. Μήπως τελικά η άποψη οτι η θρησκευτικότητα είναι έμφυτη, τουλάχιστον σε ορισμένους ανθρώπους, έχει κάποια πραγματική βάση;


Αν εξετάσουμε την κατάσταση περισσότερο σε βάθος, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις πως οι ποικίλες τελετές, προσευχές και λοιπές λατρευτικές εκδηλώσεις έχουν ως στόχο την προσέγγιση του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου, που δεν είναι άλλος από το ασυνείδητο, όπως το περιέγραψαν οι ψυχαναλυτές και στη συνέχεια οι νευροεπιστήμονες. Σύμφωνα με τον Γιουνγκ, ο ωκεανός του ασυνείδητου χωρίζεται στο ατομικό ασυνείδητο, που περιέχει προσωπικά βιώματα και είναι ξεχωριστό σε κάθε άνθρωπο, και στο συλλογικό ασυνείδητο, τα περιεχόμενα του οποίου παρουσιάζουν εκπληκτική ομοιότητα σε όλους τους ανθρώπους του κόσμου. Θα μπορούσαμε να πούμε πως το συλλογικό ασυνείδητο αποτελείται από έναν απροσδιόριστο αριθμό φυλογενετικών καταλοίπων, που χρονολογικά τοποθετούνται στη χαραυγή του ανθρώπινου είδους, ακόμα και σε εποχές πριν την εμφάνιση του homo sapiens. Ο Γιουνγκ ονόμασε τα περιεχόμενα του συλλογικού ασυνείδητου «αρχέτυπα», δανειζόμενος τη λέξη από τον Άγιο Αυγουστίνο. Τα αρχέτυπα μπορούν να αναζητηθούν στην εθιμογραφία των πρωτόγονων φυλών, στους μύθους, τους θρύλους και τα παραμύθια. Βέβαια, σε όλες αυτές τις περιπτώσεις τα αρχέτυπα έχουν υποστεί επεξεργασία από το συνειδητό, για να γίνουν περισσότερο αποδεκτά και κατανοητά. Η άμεση εκδήλωση των αρχετύπων, που μπορεί να παρατηρηθεί σε όνειρα και οράματα, είναι συνήθως πιο φυσική, παράξενη και απλοϊκή.


Η ανεύρεση των αρχετύπων στη μυθολογία, τις διδασκαλίες των θρησκειών και τα παραμύθια είναι σχετικά εύκολη. Αρκετά δυσκολότερο είναι να καθορίσουμε με ψυχολογικούς όρους τι είναι ένα αρχέτυπο. Οι μελετητές της μυθολογίας έχουν από καιρό επισημάνει πολλαπλές ηλιακές, σεληνιακές, μετεωρολογικές, φυσικές και άλλες συγκρίσεις. Αυτό που παρέλειψαν όμως να δουν είναι οτι οι μύθοι είναι κατά κύριο λόγο ψυχικές εκδηλώσεις, που αντανακλούν τη φύση του ασυνείδητου. Ο νους του πρωτόγονου ανθρώπου δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για μια αντικειμενική παρατήρηση και εξήγηση των φυσικών φαινομένων, αλλά ασυνείδητα κίνητρα τον ωθούσαν να αφομοιώσει όλες τις εξωτερικές εμπειρίες και να τις μετατρέψει σε εσωτερικά ψυχικά γεγονότα. Σύμφωνα με τον Γιουνγκ, ο πρωτόγονος δεν ικανοποιείται απλά βλέποντας τον ήλιο να ανατέλλει και να δύει. Η εξωτερική αυτή παρατήρηση πρέπει να είναι ταυτόχρονα ένα ψυχικό γεγονός, δηλαδή η πορεία του ήλιου να αντιπροσωπεύει τη μοίρα ενός θεού ή ενός ήρωα, που δεν κατοικεί πουθενά αλλού παρά στην ψυχή του ανθρώπου.


Η πλειοψηφία των συγγραφέων που προσπάθησαν κατά καιρούς να ερμηνεύσουν την παρουσία των λατρευτικών εκδηλώσεων, των μύθων, των θρύλων και των μυστικιστικών διδασκαλιών, σκέφτηκαν τα πάντα εκτός από την υπόθεση του ασυνείδητου. Αν το εξετάσουμε προσεκτικά δεν πρέπει να μας κάνει εντύπωση, καθώς τα περιεχόμενα του ασυνειδήτου είναι γενικά μη συνειδητά, δηλαδή άγνωστα στον άνθρωπο. Συμπεραίνουμε την ύπαρξή τους μόνο έμμεσα και προσπαθούμε να τα ερμηνεύσουμε μέσα από τα συμφραζόμενα, όπως κάνουμε σε ένα ξένο κείμενο στο οποίο συναντάμε άγνωστες λέξεις. Οι λόγοι, για παράδειγμα, για τους οποίους οι άνθρωποι συνεχίζουν ακόμα και σήμερα να ασχολούνται με την αστρολογία, είναι καθαρά ψυχολογικής φύσης και βασίζονται στην παλιά δεισιδαιμονική παραδοχή της επίδρασης των άστρων. Εύκολα μπορεί να διαπιστωθεί οτι οι ισχυρισμοί για την αποτελεσματικότητα των αστρολογικών προβλέψεων στερούνται πλήρως επιστημονικής τεκμηρίωσης. Ακόμα κι αν δεχτούμε, δίκην σύμβασης, την εγκυρότητα των ωροσκοπίων, δεν μπορούμε να παραλείψουμε οτι από τη στιγμή της εφεύρεσής τους η εαρινή ισημερία έχει μετατοπιστεί κατά 60 περίπου μοίρες, από τον Κριό στον Υδροχόο...


«Μέσα στο στήθος σου βρίσκονται τα άστρα της μοίρας σου» λέει ο Seni στον Wallenstein, στο ομώνυμο βιβλίο του Friedrich Schiller, μια δήλωση που δικαιολογεί την ύπαρξη της αστρολογίας και κάθε δεισιδαιμονίας ακόμα και στη σημερινή εποχή, που η λογική προσπαθεί να κυριαρχήσει. Τα σύμβολα και οι τελετές της κάθε θρησκείας, σύγχρονης ή πρωτόγονης, κρύβουν την προσπάθεια του ανθρώπου να έρθει σε επαφή με παραστάσεις από τα βάθη του ασυνειδήτου του. Ο Καρλ Γιουνγκ θεωρεί πως όσο πιο ακατέργαστη και πρωτόγονη είναι μια θρησκευτική πρακτική, τόσο πιο αναλλοίωτα είναι τα περιεχόμενα του ασυνείδητου που αναδύονται. Αυτό ασκεί μια ιδιαίτερη γοητεία σε πολλούς ανθρώπους, οι οποίοι στρέφονται κατά καιρούς σε πιο μυστηριακές, παράξενες και εξωτικές θρησκείες, όταν έχουν κορεστεί από τις τυπικές και επιφανειακές εκδηλώσεις της επικρατούσας θρησκείας. Ιστορικά παραδείγματα υπάρχουν πολλά, όπως η βαθμιαία προσάρτηση ανατολικών, μυστηριακών στοιχείων στην αρχαία ελληνική θρησκεία, η αντικατάστασή της στη συνέχεια από τον αινιγματικό χριστιανισμό, αλλά και η χρεωκοπία του χριστιανισμού στις μέρες μας (φώτο κάτω από τη "Viridiana" του Luis Bunuel), με την ταυτόχρονη στροφή πολλών δυτικών στις θρησκείες της Άπω Ανατολής.


Πριν κλείσω, θα ήθελα να αποσαφηνίσω οτι σκοπός του παρόντος άρθρου δεν ήταν η παραδοχή της αναγκαιότητας των θρησκειών και σε καμία περίπτωση η νύξη για την ύπαρξη κάποιας μορφής «ανώτερης δύναμης», «υπερβατικής οντότητας» ή «θεού». Προσπάθησα να δείξω οτι ένας από τους κυριότερους λόγους εμφάνισης του θρησκευτικού αισθήματος είναι η επαφή του ατόμου με τα βαθύτερα στρώματα του ασυνείδητου. Σίγουρα υπάρχουν και άλλοι λόγοι που συντηρούν και ενισχύουν την ύπαρξη των θρησκειών, όμως αυτό δεν σημαίνει οτι αναπόφευκτα πρέπει να τις ακολουθήσουμε. Η επικοινωνία του ασυνείδητου με το συνειδητό μπορεί να επιτευχθεί και με άλλους, περισσότερο δημιουργικούς τρόπους, όπως η ζωγραφική και η μουσική, ενώ η διαδικασία διευκολύνεται ιδιαίτερα όταν αποκτήσουμε μια κατανόηση του εσωτερικού μας κόσμου, μέσα από τεχνικές όπως η ψυχανάλυση.

20 σχόλια:

Στέλιος είπε...

Μου άρεσε το άρθρο σου και είναι τεκμηριωμένο γερά από πλευράς της ψυχολογίας η οποία πράγματι μας ανοίγει δρόμους.
Ομως υπάρχει και οι Κοινωνιολογικοί λόγοι που επιδρούν στην σκέψη και στο υποσυνείδητο.
Ενας επιστήμονας σήμερα μπορεί να ερμηνεύει τα Φυσικά φαινόμενα δεν ξέρει αν θα μεινει άνεργος εξ αιτίας μια οικον. κρίσης,ούτε καταλαβαίνει τους λόγους.
Μόνον όταν οι κοινωνίες θα ελέγχουν τα μέσα παραγωγής και θα ορίζουν την τύχη τους θα αποτινάξουν πλήρως τις θρησκείες.

Ανορθόδοξος είπε...

Φίλε Στέλιο
Χαίρομαι που σου άρεσε το άρθρο, όπως και το προηγούμενο. Όπως ανέφερα και στο τέλος του κειμένου, το ασυνείδητο δεν είναι ο μόνος λόγος ύπαρξης των θρησκειών, είναι όμως σίγουρα ένας από τους κυριότερους.

Ο Μαρξ είχε χαρακτηρίσει τη θρησκεία «όπιο του λαού» και είχε δίκιο, καθώς πολλές φορές στην ιστορία έχει χρησιμοποιηθεί για να αποπροσανατολίσει το λαό από τα πραγματικά του συμφέροντα. Τα αίτια της ύπαρξης των θρησκειών πρέπει να αναζητηθούν τόσο στον ψυχολογικό, όσο και στον κοινωνικό άξονα...

Conko είπε...

Πολύ απλά δοσμένο και πλήρες (α+β μέρος) Ανορθόδοξε...
Τη καλημέρα μου!

Ανώνυμος είπε...

Ας μη συγχέουμε όμως τη θρησκευτικότητα με την πνευματικότητα, τα δόγματα με την αναζήτηση της αλήθειας.

Όπως είπε κι ο Αϊνστάιν, μπορεί κανείς να πιστεύει πως δεν υπάρχουν θαύματα, ή πως όλα είναι ένα θαύμα. Πίστη είναι και ο αθεϊσμός, πίστη είναι και η ύπαρξη Θεού, από τη στιγμή που δεν υπάρχει απάντηση στο γιατί υπάρχουμε. Ας διαλέξει κανείς αυτό που τον κάνει ευτυχισμένο και πλήρη.

Προσωπικά, θεωρώ πως είναι αφελές να πιστεύει κανείς πως αυτή η εκπληκτική νοημοσύνη και τελειότητα της φύσης, από το μικρόκοσμο ως το μακρόκοσμο, είναι τυχαία. Η ύπαρξη μας ως όντα με συνείδηση είναι για μένα μια ισχυρή ένδειξη. Σέβομαι όμως και την αντίθετη άποψη.

Πάντα καλά!

Άθεος είπε...

Αν και ο Γιούνγκ ήταν από τους αγαπημένους μου, τελευταία τα περί ασυνειδήτου μου φαίνονται παρατραβηγμένα. Όμως, συμφωνούμε, ότι τα αίτια της εμφάνισης της θρησκείας είναι ποικιλόμορφα.
Τώρα και στον Ανώνυμο που δέχεται την αθεΐα σαν… πίστη! Πίστη με την έννοια της πεποίθησης φυσικά, αλλά σαν λατρεία, όχι. Μού’ ρχεται να γελάσω!
Όπως έγραψα σε ανάρτησή μου: αν ο πιστός μοιάζει με χομπίστα που μαζεύει γραμματόσημα, αυτός που δεν μαζεύει γραμματόσημα, πάλι χομπίστας είναι;

Ανορθόδοξος είπε...

Φίλε conko
Ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια! Την καλησπέρα μου!

Ανώνυμε
Για το θέμα «πίστης» στον αθεϊσμό έχω αναφερθεί στο παρελθόν. Η λέξη «πίστη», όπως χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο σήμερα, σημαίνει την βεβαιότητα για την ορθότητα ενός υπερφυσικού γεγονότος. Υπό την έννοια αυτή η αθεία δεν είναι σε καμία περίπτωση πίστη, αλλά απιστία! Αν όμως αντικαταστήσουμε τη λέξη πίστη με την πιο ουδέτερη «πεποίθηση», δεν θα διαφωνούσα οτι οι απόψεις ενός ανθρώπου για την ανυπαρξία του θεού μπορούν να θεωρηθούν πεποιθήσεις.

Όσο για την τελειότητα του σύμπαντος, αυτή δεν είναι παρά μια φαινομενική ισορροπία, που διαταράσσεται τακτικά (ανά περιόδους χιλιάδων ετών) για να οδηγηθεί σε νέες ισορροπίες. Η δική μας στενή αντίληψη για το χρόνο (ένας μέσος άνθρωπος ζει 75 χρόνια) είναι που κάνει το σύμπαν να φαίνεται αρμονικό. Για να προκύψει ο πολυσύνθετος ανθρώπινος οργανισμός χρειάστηκαν εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια εξέλιξης της ζωής και εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια εξέλιξης της Γης, οπότε θα μπορούσαμε ανερυθρίαστα να μιλήσουμε για τυχαιότητα...

Φίλε άθεε
Όσο κι αν ο λόγος του Γιουνγκ φαίνεται συχνά αλλόκοτος και «ανοίκειος», έχει μεγάλη αξία γιατί είναι ένας από τους λίγους επιστήμονες που είχε τόσο προσωπική επαφή με τα βάθη του ασυνειδήτου του (σε μια περίοδο της ζωής του βυθίστηκε στην ψύχωση, για να αναρρώσει λίγα χρόνια αργότερα). Η ύπαρξη του φαινομένου της θρησκευτικότητας είναι πολυπαραγοντική, σίγουρα όμως η θεωρία του ασυνείδητου φωτίζει πολλά σκοτεινά σημεία.

Για το θέμα της «πίστης» απάντησα πιο πάνω...

rexides είπε...

Ο Άνθρωπος είναι τελικά πολύ εγωιστικό ων για να θέλει να εντάξει τα πάντα σε ένα πλαίσιο που να έχει σχέση με αυτόν, και από ότι λέει το άρθρο, η θρησκεία δεν είναι παρά η έκφραση αυτού του εγωισμού.

Υπάρχει αλήθεια καμία θρησκεία που να δίνει μια ιστορία της δημιουργίας του κόσμου όπου ο άνθρωπος δεν ήταν παρά ένα παραπροϊόν; Είναι γνωστό ότι ο μόνος λόγος ύπαρξης της θρησκευτικότητας/πνευματικότητας είναι να δώσει μια (placebo) απάντηση στο, σε κάποιους συνειδητό και σε άλλους υποσυνείδητο, ερώτημα “Γιατί υπάρχω;”. Άλλα υπάρχει λόγος να υπάρχει απάντηση σε αυτή την ερώτηση; Δεν μπορεί το σύμπαν να συνεχίσει να υπάρχει και να λειτουργεί χωρίς να μας δώσει λογαριασμό για το ποιο λόγο μας έφτιαξε;

EvanT είπε...

Ωραίο άρθρο, Ανορθόδοξε. Πολύ ενδιαφέρουσα ψυχολογική ανάλυση. Για να πω την αλήθεια, πάντα θεωρούσα την ψυχολογία λίγο μαθητευόμενη μαγεία (όπως έλεγε κι ένας φίλος μου ψυχολόγος), αλλά ειδικά ο Φρόυντ ήταν ιδιαίτερα μπροστά από την εποχή του. Για τον Γιουνγκ επιφυλάσσομαι.

Δε μου λες... σε πειράζει να υποβάλλω τα άρθρα σου περί θρησκείας και ψυχολογίας στο atheia.gr για αναδημοσίευση;

Ptomas είπε...

Εξαιρετικά ενδιαφέρον! Μπράβο σας! Μήπως θα μπορούσατε να δώσετε βιβλιογραφία για περεταίρω μελέτη; (Παρακαλώ Αγγλική ή Ελληνική μόνο).

Dyer είπε...

Με δυσκόλεψε το δεύτερο μέρος αρκετά.
Η θρησκευτικότητα λοιπόν, αν κατάλαβα καλα, οφείλεται σε κάποια κατάλοιπα του συλλογικού ασυνειδήτου. Δεν κατάλαβα όμως πως δημιουργήθηκαν.
Γράφεις :
«Η εξωτερική αυτή παρατήρηση πρέπει να είναι ταυτόχρονα ένα ψυχικό γεγονός, δηλαδή η πορεία του ήλιου να αντιπροσωπεύει τη μοίρα ενός θεού ή ενός ήρωα, που δεν κατοικεί πουθενά αλλού παρά στην ψυχή του ανθρώπου.»
Είναι εύκολο να το εξηγήσεις λίγο περισσότερο.
Τα φυσικά φαινόμενα στο πρωτόγονο επιδρούν στο συνειδητό του, πως γράφουν στο ασυνείδητο του; Ή μήπως το συνειδητό του πρωτόγονου είναι το δικό μας ασυνείδητο; Τα φυσικά φαινόμενα δημιουργούν τελικά τα αρχέτυπα; Δεν δημιουργούν όμως και φόβο;
Μήπως έχω μαύρα μεσάνυκτα; !!!

Ανορθόδοξος είπε...

Φίλοι μου
Αρχικά να ζητήσω συγγνώμη που άργησα να απαντήσω στα μηνύματά σας, αλλά δεν αυτό δεν ήταν δυνατό, καθώς έλειπα σε ταξίδι.

Φίλε rexides
Ο ανθρωπομορφισμός όλων σχεδόν των θρησκευτικών παραστάσεων δεν είναι απλά τυχαίος και πρέπει να μας προβληματίσει. Οι άνθρωποι συχνά νομίζουν οτι όλος ο κόσμος περιστρέφεται γύρω από αυτούς, ένα αίσθημα που έχει κληρονομηθεί από την προίστορική εποχή, αλλά και από την βρεφική ηλικία του κάθε ατόμου.

Στη συγκεκριμένη περίοδο της ζωής του (πριν μάθει να χρησιμοποιεί το λόγο), το βρέφος σχηματίζει την εντύπωση οτι οι ανάγκες του ικανοποιούνται αυτόματα, απλά και μόνο με το που τις σκέφτεται. Πεινάει; Ένα μαγικό χέρι έρχεται και το ταΐζει. Είναι λερωμένο; Ένα μαγικό χέρι έρχεται και το αλλάζει. Αυτό το αίσθημα βρεφικής παντοδυναμίας διατηρείται σχεδόν αναλλοίωτο σε κάποιους ανθρώπους, που νομίζουν οτι τα φυσικά φαινόμενα «υπακούν» στις επιθυμίες τους, όπως αυτές εκφράζονται μέσα από τις προσευχές και τις τελετουργίες...

Φίλε EvanT
Χαίρομαι που σου άρεσε το άρθρο. Η αλήθεια είναι οτι οι διάφορες παραποιημένες «πληροφορίες» που κυκλοφορούν ευρέως για την ψυχανάλυση, έχουν επηρεάσει πολλούς ανθρώπους αρνητικά για αυτήν. Μια στενότερη επαφή όμως με την επιστήμη αυτή μπορεί να αποκαλύψει την πραγματική φύση της...

Όσο για τα άρθρα μου, όπως καθιστώ σαφές στο κάτω μέρος του ιστολογίου, είναι επιθυμητή η αναδημοσίευσή τους, αρκεί να αναγράφεται η πηγή.

Φίλε ptomas
Ευχαριστώ για τις φιλοφρονήσεις. Για περεταίρω μελέτη, θα σου συνιστούσα «Το μέλλον μιας αυταπάτης» του Σ. Φρόυντ, το «Ψυχολογία και θρησκεία» του Κ. Γιουνγκ, και το «Ψυχανάλυση και θρησκεία» του Ε. Φρομ. Αν εδιαφέρεσαι περισσότερο για την ψυχανάλυση, συνιστώ ανεπιφύλακτα το «Εισαγωγή στην ψυχανάλυση» του Φρόυντ.

Φίλε Dyer
Είναι πολύ λογικό να σε δυσκόλεψε το άρθρο, αφού επιχείρησα να συμπυκνώσω αφηρημένες και δυσνόητες έννοιες σε πολύ μικρό χώρο. Το συγκεκριμένο χωρίο που παραθέτεις είναι του Γιουνγκ, που προτίμησα να το δημοσιεύσω αυτούσιο. Θα προσπαθήσω να τα εξηγήσω όσο γίνεται πιο απλά:

Τα εξωτερικά φαινόμενα (εναλλαγή μέρας-νύχτας, καιρός, κ.α.) προκαλούν μεγάλη εντύπωση στο μυαλό του προτόγονου, που δεν μπορεί να τα εξηγήσει. Με τον καιρό (χιλιάδες χρόνια), αυτά περνούν στο ασυνείδητό του, το ατομικό και στη συνέχεια το συλλογικό. Μέσω της κληρονομικότητας, κάποια κατάλοιπα θολών μνημών και συναισθημάτων που συνδέονται με αυτές (όπως ο φόβος, η έκσταση, το δέος κλπ), μεταβιβάζονται σε μας στη σύγχρονη εποχή. Αυτό είναι περίπου το «συλλογικό ασυνείδητο», που μας συνδέει με τους προγόνους μας από τη χαραυγή της ανθρωπότητας...

Ανώνυμος είπε...

Μία μικρή συνεισφορά...
http://www.physics4u.gr/articles/2005/godingenes.html

Ανορθόδοξος είπε...

Φίλε ανώνυμε
Ευχαριστούμε για το πολύ χρήσιμο λινκ!

Σωκρατης είπε...

μου αρεσει τα αρθρα και βρηκα πολλες σκεψεις μου να αποτυπονωνται ομορφα και ευχαριστω για αυτο , εστω και εαν δεν γνωριζομαστε (συλογικη σκεψη? ή απλη λογικη ? χαχα)

θα ηθελα να κανω την εξης ερωτηση , εχουμε ενδειξεις για το τι ηταν αυτο που εδωσε αυτη την ιδιαιτεροτητα στο ασυνειδητο? ή ποιο ειναι αυτο το χαρακτηριστικο του ασυνειδητου που κατ επεκταση δημιουργει την αναγκη θρησκειας ?

και ενα δευτερα, καποιος που δεν νιωθει την αναγκη της θρησκειας , παει κοντρα στο ασυνειδητο του? ή συμβαδιζει με αυτο και απλα του δινει ισως τις "σωστες" απαντησεις για τα ερωτηματα του?

Ανορθόδοξος είπε...

Φίλε Σωκράτη
Ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια! Ως απάντηση στον προβληματισμό σου, το ασυνείδητο δεν δημιουργεί κατ' ανάγκη τη θρησκεία. Είναι κι αυτό ένα τμήμα του ανθρώπινου εγκεφάλου (ή της ψυχής αν προτιμάς) που με διάφορους τρόπους επικοινωνεί με το συνειδητό, λογικό τμήμα. Ένας τρόπος για να επιτευχθεί αυτή η επικοινωνία είναι μέσω της θρησκείας.

Ο «διάλογος» όμως του ασυνείδητου με το συνειδητό γίνεται και με άλλους τρόπους, με τους μύθους, τα παραμύθια, τα όνειρα, τις τέχνες, κλπ. Η θρησκεία είναι απλά ένα μέσο και αυτό σε καμία περίπτωση δεν κάνει την ύπαρξή της αναγκαία για τον άνθρωπο. Συνεχίζοντας το σκεπτικό μου, κάποιος που δεν νιώθει την ανάγκη της θρησκείας δεν «πάει κόντρα» στο ασυνείδητό του απαραίτητα. Πιθανόν να έχει βρει άλλους, πιο εποικοδομητικούς τρόπους έκφρασης της ασυνείδητης ψυχικής του δραστηριότητας...

consistency είπε...

Ασυνείδητο, ευσυνείδητο, συνειδητό, και το αποκορύφωμα…. Ταρατατάμ…. Ταρατατάμ…. Η ψυχή.

Όλα ψέματα, τίποτα από αυτά δεν υπάρχουν.

Ο Φρόιντ και όλο το σινάφι του επιστήμονες, λυπούμαι, δεν. Όχι ότι ήταν τσαρλατάνοι, αλλά άλλο επιστήμη και άλλο ψυχανάλυση. Η ψυχανάλυση είναι χειρότερη της θεολογίας.

Μήπως είσαι ψυχαναλυτής? Γιατρός γράφει το προφίλ.

The Schrodinger's Dragon είπε...

Ωραιότατη παρουσίαση του ψυχολογικού υπόβαθρου της θρησκείας. Μπράβο Ανορθόδοξε!

Τώρα, αν και είναι αξιοθαύμαστο το πόσο βαθιά στα σώψυχα του ανθρώπου κατάφεραν να φτάσουν κάποια κορυφαία μυαλά, όπως οι Φρόυντ και Γιουνγκ, εντούτοις οι σύγχρονες επιστήμες και τα τελευταία πορίσματα τους δείχνουν να καταρρίπτουν τη θεωρία περί συλλογικού ασυνείδητου. Η θεωρία των μιμιδίων φαίνεται να παρέχει καλύτερες εξηγήσεις που επιβεβαιώνονται και πειραματικά.

Επειδή γράφεις και για αυθόρμητη αναζήτηση του θεού, σε περιβάλλον αθεΐας, ήθελα να ρωτήσω αν είναι απόλυτα εξακριβωμένο ότι μια τέτοια αναζήτηση έλαβε χώρα πέρα από αλληλεπιδράσεις με εξωγενείς παράγοντες! Αν ναι, και επειδή θα με ενδιέφερε ιδιαίτερα κάτι τέτοιο, έχεις καμία παραπομπή σχετική;

Και πάλι συγχαρητήρια για την πολύ ολοκληρωμένη παρουσίαση!

Ανορθόδοξος είπε...

Φίλε Batcic
Η θεωρία των μιμιδίων δεν συγκρούεται άμεσα με την παλιότερη θεωρία του συλλογικού ασυνείδητου, απλά θα έλεγα την συμπληρώνει. Σήμερα, που διαθέτουμε τεχνικά μέσα τα οποία ούτε φανταζόντουσαν οι άνθρωποι την εποχή του Γιούνκ, είναι δυνατή μια νευροβιολογική εξήγηση του θρησκευτικού αισθήματος, αντί της καθιερωμένης ψυχολογικής-φιλοσοφικής.

Όσο για τα παραδείγματα που μου ζήτησες, μπορώ να σου δώσω αυτό του Conrad Russel, γιού του μεγάλου φιλοσόφου και αθεϊστή Bertrand Russell. Ο συγκεκριμένος, αν και μεγάλωσε σε αθεϊστικό και επαναστατικό περιβάλλον, κατέληξε να σταδιοδρομήσει ως (νεο)φιλελεύθερος στο ομώνυμο κόμμα της Αγγλίας, ενώ εξελίχθηκε σε ένθερμο χριστιανό, πράγμα που απογοήτευσε βαθιά τον πατέρα του. Βέβαια, θα μου πεις πολύ σωστά, υπήρχαν και άλλοι άνθρωποι που τον επηρέασαν εκτός από τους γονείς του, όπως φίλοι, δάσκαλοι και καθηγητές. Σίγουρα όμως, ο γιός του Bertrand Russell είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του «παράδοξου εκχριστιανισμού».

Odiporos είπε...

Το άρθρο αναδυκνυεί σωστά ότι το ενδιαφέρον στην μελέτη των θρησκειών δεν είναι τα δόγματα (ιστορίες και αφηγήσεις) άλλα το φαινόμενο της θρησκευτικής εμπειρίας.

Δεν θέλω να σχολιάσω τις θεωρίες του Joung, απλά να αναφέρω το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του William James (που θεωρείται από πολλούς ο πατέρας της σύγχρονης ψυχολογίας) "Παραλλαγές της θρησκευτικής εμπειρίας" καθώς και το βιβλίο του Dan Dennet (ίσως ο κορυφαίος σύγχρονος φιλόσοφος του πνεύματος), "Breaking the Spell: Religion as a Natural Phenomenon"

Σαφώς και η θρησκευτική εμπειρία είναι φαινόμενο που ξεπερνά τα όρια των οργανομένων θρησκειών και σχετίζεται με τη έννοια του δέους και του υπερβατικού.

Ανορθόδοξος είπε...

Φίλε οδοιπόρε
Καλωσήρθες και σ' ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια. Τους συγγραφείς που αναφέρεις δεν τους γνωρίζω, υπόσχομαι όμως οτι θα τους ψάξω...

Το φαινόμενο της θρησκευτικότητας είναι σε κάθε περίπτωση πολυπαραγωντικό και δεν πρέπει να πέφτουμε στην παγίδα να το εξετάζουμε από μία και μόνο σκοπιά.