Η δολοφονία της Υπατίας

Συνεχίζοντας το προηγούμενο άρθρο μου για την καταστροφή της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, θα παραμείνω στη συγκεκριμένη εποχή και τοποθεσία, ασχολούμενος με τη ζωή και το θάνατο της διακεκριμένης φιλοσόφου Υπατίας. Οι περισσότεροι από εσάς πιστεύω οτι έχετε ακούσει αυτό το όνομα, αφενός γιατί είναι σύμβολο των αγριοτήτων που διέπραξαν οι χριστιανοί, αφετέρου γιατί ίσως είδατε την πρόσφατη ταινία “Agora”, που έχει ως κεντρικό χαρακτήρα την Υπατία. Για να μπορέσω να είμαι όσο το δυνατόν πιο πιστός στα ιστορικά γεγονότα, ανακάλυψα τρεις ιστορικούς της εποχής που αναφερόταν σε αυτήν, τον παγανιστή Δαμάσκιο και τους χριστιανούς Σωκράτη τον Σχολαστικό και Ιωάννη τον Νικίου. Από αυτούς, ο Σωκράτης ο Σχολαστικός ήταν σύγχρονός της, ο Δαμάσκιος έζησε τον 5ο αιώνα και ο Ιωάννης τον 7ο αιώνα μ.Χ.

Ο Δαμάσκιος, στο έργο του «Η ζωή του Ισιδώρου» κάνει μια εκτενή αναφορά στην Υπατία, τασσόμενος φανερά υπέρ της και κατονομάζοντας ευθέως τον χριστιανό επίσκοπο Αλεξανδρείας Κύριλλο ως υπεύθυνο για το θάνατό της. Ξεκινώντας, μας αναφέρει εισαγωγικά: “Η Υπατία, κόρη του Θέωνος του γεωμέτρη και φιλοσόφου της Αλεξάνδρειας, ήταν η ίδια μια διάσημη φιλόσοφος. Ήταν σύζυγος του φιλοσόφου Ισιδώρου και έγινε γνωστή την περίοδο της δυναστείας του αυτοκράτορα Αρκαδίου. Συγγραφέας ενός υπομνήματος στα έργα του Διοφάντου, επίσης έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «Αστρονομικός Κανόνας» και ένα υπόμνημα πάνω στα «Κωνικά» του Απολλώνιου. Σφαγιάστηκε από τους Αλεξανδρινούς και το σώμα της βεβηλώθηκε και σύρθηκε σε ολόκληρη την πόλη. Αυτό συνέβη εξαιτίας του φθόνου απέναντι στην εξαιρετική σοφία της, ιδιαίτερα στον τομέα της αστρονομίας. Μερικοί ισχυρίζονται πως ο Κύριλλος ήταν υπεύθυνος για αυτήν την ωμότητα, ενώ άλλοι κατηγορούν τη σκληρότητα και τις βίαιες τάσεις των Αλεξανδρινών, που συμπεριφέρθηκαν με τον ίδιο τρόπο σε πολλούς από τους επισκόπους τους, όπως ο Γεώργιος και ο Πρωτέριος.”

Στη συνέχεια, ο Δαμάσκιος μας αναφέρει κάποια περιστατικά από την καθημερινή ζωή της Υπατίας, συμπεριλαμβανομένου και ενός που παρουσιάστηκε και στην προαναφερόμενη ταινία: “Η γυναίκα συνήθιζε να φοράει το χιτώνα του φιλοσόφου, να κυκλοφορεί μέσα στην πόλη και να ερμηνεύει δημόσια Πλάτωνα, Αριστοτέλη ή έργα οποιουδήποτε άλλου φιλοσόφου σε αυτούς που ήθελαν να την ακούσουν. Ήταν τόσο όμορφη και καλλίγραμμη, που ένας μαθητής της την ερωτεύθηκε και, μη μπορώντας να ελέγξει τα συναισθήματά του, της έδειξε δημόσια τον πόθο του. Ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες θέλουν την Υπατία να αντιμετωπίζει αυτόν τον έρωτα με τη βοήθεια της μουσικής. Η αλήθεια είναι πως η ιστορία με τη μουσική είναι ψεύτικη. Στην πραγματικότητα, συγκέντρωσε πανιά που ήταν λερωμένα με αίμα από την περίοδό της και του τα έδειξε, ως δείγμα της ακάθαρτης φύσης της, λέγοντας «αυτό είναι που αγαπάς νεαρέ, και δεν είναι όμορφο»! Ο μαθητής επηρεάστηκε τόσο από την ντροπή και την έκπληξη, που άλλαξε και έγινε καλύτερος άνθρωπος.”

Για τη δολοφονία της φιλοσόφου, ο ιστορικός παρουσιάζει ως κύριο υπεύθυνο τον επίσκοπο Αλεξανδρείας Κύριλλο: “ Συνέβη μια μέρα που ο Κύριλλος, επίσκοπος της αντίπαλης θρησκείας, περνούσε έξω από το σπίτι της Υπατίας και είδε συγκεντρωμένο ένα μεγάλο πλήθος από ανθρώπους και άλογα... Όταν ρώτησε γιατί ήταν τόσος κόσμος μαζεμένος και για ποιόν λόγο γινόταν τόση φασαρία, οι οπαδοί της του απάντησαν οτι ήταν η οικία της φιλοσόφου Υπατίας και οτι ήταν έτοιμη να τους μιλήσει. Όταν ο Κύριλλος τα άκουσε αυτά καταλήφθηκε τόσο πολύ από φθόνο, που αμέσως ξεκίνησε να σχεδιάζει τη δολοφονία της, με τον πιο απεχθή τρόπο. Έτσι, όταν η Υπατία βγήκε από το σπίτι της όπως συνήθιζε, μια ομάδα σκληρών και πωρωμένων ανθρώπων, που δεν φοβόταν ούτε τη θεία οργή ούτε την ανθρώπινη εκδίκηση, της επιτέθηκε και την έσφαξε, διαπράττοντας ένα απεχθές όσο και ντροπιαστικό έγκλημα απέναντι στην πατρίδα τους.”

Ο δεύτερος ιστορικός που αναφέρεται στην Υπατία είναι ο Σωκράτης ο Σχολαστικός, στην «Εκκλησιαστική Ιστορία» του. Παρόλο που ήταν χριστιανός, προσπάθησε να κρατήσει ουδέτερη στάση, δείχνοντας φανερά το θαυμασμό του για τη νεαρή φιλόσοφο και κατηγορώντας τη μισαλλόδοξη Εκκλησία της Αλεξάνδρειας για τη δολοφονία της. Η μαρτυρία του κρίνεται ως ιδιαίτερα σημαντική, γιατί εκτός από χριστιανός ήταν και σύγχρονος της Υπατίας, καθώς έζησε από το 380 μέχρι το 440 μ.Χ. Το απόσπασμα που περιγράφει τη ζωή της ξεκινά ως εξής: “Υπήρχε μια γυναίκα στην Αλεξάνδρεια με το όνομα Υπατία, κόρη του φιλοσόφου Θέωνος, με τέτοια επιτεύγματα στην επιστήμη και τη λογοτεχνία, που ξεπερνούσε κατά πολύ όλους τους φιλοσόφους της εποχής της. Έχοντας σπουδάσει με επιτυχία στις σχολές του Πλάτωνος και του Πλωτίνου, εξηγούσε τις αρχές της φιλοσοφίας στους μαθητές της, πολλοί από τους οποίους ταξίδευαν από μακρινά μέρη για να ακούσουν τις διδασκαλίες της... Παρ' όλα αυτά έπεσε θύμα των πολιτικών αντιζηλιών που επικρατούσαν κατά την εποχή της. Καθώς είχε συχνές συναντήσεις με τον Ορέστη (έπαρχος της περιοχής), είχε ευρέως διαδοθεί ανάμεσα στους χριστιανούς οτι ήταν αυτή που εμπόδιζε τον Ορέστη να έρθει στο πλευρό του επισκόπου.”

Παρατηρούμε οτι ο Σωκράτης ο Σχολαστικός μας δίνει επιπλέον την πληροφορία οτι η Υπατία ήταν στενή φίλη του έπαρχου, ο οποίος απ' ότι φαίνεται δεν συμφωνούσε απόλυτα με τις πρακτικές του Κυρίλλου. Στη συνέχεια, μας περιγράφει αναλυτικά τη φρικτή δολοφονία της: “Κάποιοι από αυτούς (τους χριστιανούς), ως αποτέλεσμα, κινούμενοι από έναν φλεγόμενο και μισαλλόδοξο ζήλο, με αρχηγό τους έναν αναγνώστη ονόματι Πέτρο, έστησαν ενέδρα και την έπιασαν κατά την επιστροφή της στο σπίτι, την έσυραν από το άρμα της μέχρι το ναό με το όνομα Καισάρειον, όπου την έγδυσαν εντελώς και την δολοφόνησαν με κεραμίδια. Αφού ακρωτηρίασαν το σώμα της, μετέφεραν τα μέλη της σε ένα μέρος με το όνομα Σίναρον, όπου τα έκαψαν. Αυτό το συμβάν έφερε ουκ ολίγη καταισχύνη όχι μόνο στον Κύριλλο, αλλά και σε ολόκληρη την Εκκλησία της Αλεξάνδρειας. Και σίγουρα τίποτε δεν μπορεί να είναι πιο απόμακρο από το πνεύμα του Χριστιανισμού απ' ότι η υποκίνηση σφαγών, μαχών και συναλλαγών αυτού του είδους...”

Μετά τη μαρτυρία του Σωκράτη του Σχολαστικού, περνάμε στον Ιωάννη, επίσκοπο Νικίου, ο οποίος έζησε τον 7ο αιώνα μ.Χ. Η περιφρόνησή του για την Υπατία είναι εμφανής και οι περιγραφές του, που θυμίζουν περισσότερο μυθιστόρημα παρά επιστημονική καταγραφή γεγονότων, είναι χαρακτηριστικές των χριστιανών ιστοριογράφων της εποχής. Όμως, παρά τη μεροληψία του και τη μεγάλη χρονική απόσταση που τον χώριζε από την Υπατία, αποτελεί χρήσιμη ιστορική πηγή, καθώς εμβαθύνει σε σημαντικές λεπτομέρειες που άλλοι ιστορικοί παραλείπουν. Ας περάσουμε όμως στο απόσπασμα από τα «Χρονικά» του: “Και εκείνες τις ημέρες εμφανίζονταν στην Αλεξάνδρεια μια γυναίκα φιλόσοφος, μια παγανίστρια με το όνομα Υπατία και ήταν αφοσιωμένη διαρκώς στη μαγεία, τους αστρολάβους και τα μουσικά όργανα και παρέσυρε πολύ κόσμο μέσω των Σατανικών δυνάμεών της. Και ο κυβερνήτης της πόλης την τιμούσε εξαιρετικά, γιατί τον είχε παρασύρει με τη μαγεία της. Και σταμάτησε να πηγαίνει στην εκκλησία, όπως συνήθιζε. Αλλά πήγε μία φορά, όταν βρέθηκε σε κατάσταση κινδύνου. Και δεν έκανε μόνο αυτό (η Υπατία), αλλά τράβηξε πολλούς πιστούς σε αυτήν και αυτός (ο κυβερνήτης) δεχόταν τους απίστους στο σπίτι του.”

Όπως παρατηρούμε, τονίζεται και εδώ η καλή σχέση της Υπατίας με τον έπαρχο Ορέστη, πιθανή αιτία για τη δολοφονία της από τους ακόλουθους του επισκόπου. Ο Ιωάννης μας δίνει στο ίδιο απόσπασμα πληροφορίες για το διωγμό που εξαπέλυσαν οι χριστιανοί της Αλεξάνδρειας εναντίον των Εβραίων, υπό την καθοδήγηση φυσικά του Κυρίλλου. Συνοπτικά, αναφέρει πως ο κυβερνήτης της πόλης διέταξε να τιμωρηθεί δημόσια ένας χριστιανός ακόλουθος του Κυρίλλου με το όνομα Ιέραξ, γιατί οι Εβραίοι τον κατηγόρησαν άδικα οτι προκαλεί αναταραχές, ενώ διέταξε να εκτελεστεί ένας μοναχός ονόματι Αμμώνιος, καθώς και άλλοι μοναχοί. Στη συνέχεια, μας περιγράφει το ακόλουθο επεισόδιο: “Και (οι Εβραίοι) έστειλαν συγκεκριμένα άτομα κοντά τους στους δρόμους της πόλης τη νύχτα, ενώ άλλοι κλαψούριζαν λέγοντας «η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου καίγεται, ελάτε να βοηθήσετε όλοι οι χριστιανοί». Και οι χριστιανοί ακούγοντας αυτό πλησίασαν, χωρίς να γνωρίζουν την πλεκτάνη των Ιουδαίων. Και όταν οι χριστιανοί πλησίασαν, οι Εβραίοι σηκώθηκαν και έσφαξαν με φρικτό τρόπο τους χριστιανούς και έχυσαν το αίμα πολλών, παρόλο που ήταν αθώοι. Και το πρωί, όταν οι επιζήσαντες Χριστιανοί έμαθαν για τη φριχτή πράξη των Εβραίων, πήγαν στον πατριάρχη. Και οι χριστιανοί συγκεντρώθηκαν όλοι μαζί και κινήθηκαν με οργή προς τις συναγωγές των Εβραίων και τις κατέλαβαν και τις εξάγνισαν, μετατρέποντάς τις σε εκκλησίες. Μία από αυτές πήρε το όνομα του Αγίου Γεωργίου. Όσο για τους δολοφόνους Εβραίους, τους έδιωξαν από την πόλη, λεηλάτησαν τα υπάρχοντά τους και τους έβγαλαν έξω εντελώς ατιμασμένους, και ο έπαρχος Ορέστης ήταν ανίκανος να τους προσφέρει οποιαδήποτε βοήθεια.”

Καταλαβαίνουμε από τα γραφόμενα οτι ο διωγμός εναντίον των Εβραίων ήταν σφοδρός και μεγάλης κλίμακας. Σύμφωνα με το συγγραφέα, οι Εβραίοι προκάλεσαν τη δίκαιη οργή των χριστιανών μετά την παγίδα που τους έστησαν. Αν όμως υπολογίσουμε τη φανατικά φιλοχριστιανική τοποθέτηση του Ιωάννη και το γεγονός οτι οι Ιουδαίοι της Αλεξάνδρειας ήταν μειοψηφία σε σχέση με τους χριστιανούς, διαπιστώνουμε πως μάλλον οι χριστιανοί ήταν αυτοί που πρώτοι ξεκίνησαν τις αναταραχές. Δεν συνέφερε σε καμία περίπτωση τους λίγους και απροστάτευτους Εβραίους να ανοίξουν μέτωπο με τους κατά πολύ ισχυρότερους χριστιανούς, άρα μάλλον το επεισόδιο της καμένης εκκλησίας ήταν εφεύρημα του Ιωάννη ή απάντηση των Εβραίων σε παλιότερες προκλήσεις των χριστιανών.

Αμέσως μετά το ανωτέρω απόσπασμα, ο συγγραφέας μας αφηγείται τη δολοφονία της Υπατίας: “Και μετά από αυτό ένα πλήθος πιστών στο Θεό συγκεντρώθηκε υπό την καθοδήγηση του Πέτρου, αυτός ο Πέτρος ήταν ένας τέλειος πιστός του Ιησού Χριστού, και κινήθηκαν για να βρουν την παγανίστρια που είχε παρασύρει τους ανθρώπους της πόλης και τον έπαρχο με τη μαγεία της. Και όταν έμαθαν που βρισκόταν, πήγαν εκεί και την βρήκαν να κάθεται σε μια καρέκλα. Και κάνοντάς την να κατέβει, την έσυραν μέχρι τη μεγάλη εκκλησία, με το όνομα Καισάρειον. Αυτό έγινε κατά τις ημέρες της νηστείας. Και έσκισαν τα ρούχα της και την έσυραν στους δρόμους της πόλης, μέχρι που πέθανε. Και μετέφεραν το σώμα της σε ένα μέρος με το όνομα Σίναρον και το έκαψαν με φωτιά. Και όλος ο κόσμος συγκεντρώθηκε γύρο από τον πατριάρχη Κύριλλο και τον αναγόρευσε «νέο Θεόφιλο» (ο προηγούμενος πατριάρχης), γιατί κατέστρεψε τα τελευταία υπολείμματα της ειδωλολατρείας στην πόλη.”

Το πιο ενδιαφέρον κομμάτι της διήγησης αυτής είναι η τελευταία πρόταση. Οι χριστιανοί αναγόρευσαν τον Κύριλλο «νέο Θεόφιλο» γιατί εξάλειψε τις τελευταίες εστίες ειδωλολατρείας στην πόλη. Ο Ιωάννης εδώ υπονοεί σχεδόν άμεσα οτι ο πατριάρχης ήταν υπεύθυνος και για τη δολοφονία της «ειδωλολάτρισσας» Υπατίας, μεταξύ των άλλων. Παρατηρούμε πως ακόμα και από έναν φανατικό χριστιανό ιστορικό του 7ου αιώνα μπορεί κανείς να αντλήσει χρήσιμα στοιχεία...

Πριν κλείσω, θα ήθελα να κάνω μια μικρή αναφορά σε κάποιους φαιδρούς ισχυρισμούς του κυρίου Μεταλληνού, τους οποίους αναπαράγουν αυτούσιους τα παπαγαλάκια του στο διαδίκτυο. Συγκεκριμένα, οι φωστήρες της ΟΟΔΕ θεωρούν οτι η Υπατία θαύμαζε το Χριστιανισμό και είχε την επιθυμία να προσηλυτιστεί και να πεθάνει χριστιανή. Ως τεκμήρια για τους ισχυρισμούς αυτούς προβάλουν κομμάτια «μέσα από την αλληλογραφία» του Συνέσιου του Κυρηναίου με την Υπατία, χωρίς φυσικά να μας τα παραθέτουν. Το πρόβλημα όμως γι' αυτούς είναι οτι οι επιστολές του μαθητή της Υπατίας δεν αναφέρουν πουθενά απολύτως κάτι τέτοιο, ούτε καν με τη μορφή υπαινιγμού... Για να βεβαιωθείτε και μόνοι σας, δοκιμάστε τους συνδέσμους με τα γράμματα του Συνέσιου προς την Υπατία που παραθέτω στο τέλος, αλλά και επισκεφτείτε αυτό το ιστολόγιο. Συμπέρασμα: ο πατήρ Μεταλληνός και οι νέοι του μας αποδεικνύουν περίτρανα, για ακόμα μια φορά, οτι η απατεωνιά τους δε γνωρίζει όρια! Μπορούν να γίνουν συνειδητοί ψεύτες, αγύρτες και πλαστογράφοι της ιστορίας, προκειμένου να περάσουν το δικό τους τρόπο σκέψης. Όπως έχουμε ξαναπεί, ο σκοπός αγιάζει τα μέσα, ειδικά όταν πρόκειται για την προώθηση της μόνης αληθινής θρησκείας...

Δείτε και:

• http://www.cosmopolis.com/people/hypatia.html
• http://www.livius.org/su-sz/synesius/synesius_letter_010.html
• http://www.livius.org/su-sz/synesius/synesius_letter_015.html
• http://www.livius.org/su-sz/synesius/synesius_letter_016.html
• http://www.livius.org/su-sz/synesius/synesius_letter_033.html
• http://www.livius.org/su-sz/synesius/synesius_letter_081.html
• http://www.livius.org/su-sz/synesius/synesius_letter_124.html
• http://www.livius.org/su-sz/synesius/synesius_letter_154.html